İkiztepe Buluntuları

İkiztepe Buluntuları

 

 İkiztepe, Karadeniz bölgesi Erken Tunç Çağı kültürünün anlaşılması için anahtar olmuş bir yerleşmedir. Antik Çağ’da Halys adıyla bilinen Kızılırmak’ın denize döküldüğü delta üzerindedir. Yerleşim dört tepe (höyük) üzerinde kurulmuştur.  Tepe II’de Geç Kalkolitik ve Erken Tunç Çağı III, Tepe III’de Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı ve Demir Çağı yerleşimleri vardır.

Yapılan kazılarda ele geçen buluntular, MÖ. 4000 yıllarına aittir. Anadolu’da henüz yazının bilinmediği Tarihöncesi dönemdir.

 İkiztepe Höyüğü

 İkiztepe Samsun’un 55 km. Bafra’nın 7 km. kuzeybatısında ve bugünkü İkiztepe köyünün sınırları içinde yer alır. Deniz seviyesinden yaklaşık 20 m. yükseklikte, Bafra ovasının batısını sınırlayan alçak tepelerden en kuzeydekinin uzantısı üzerindedir.

İkiztepe topografik açıdan iki büyük iki de küçük olmak üzere toplam dört tepeden oluşmaktadır. Bu tepeler 360 m. (kuzey-güney) ve 200 m. (doğu-batı) boyutlarında, oval biçimli 66 dönümlük bir alanı kapsar.

Tepe I:  Bu yükseltilerin en büyüğüdür. Ovanın bugünkü düzeyinden 29 m. yüksekliktedir. Doğu-batı doğrultusunda yer alan oval biçimli yerleşim, 180x130 m. boyutundadır.

Tepe II: Tepe I’in 50 m. kadar kuzeyindedir.  (115x90 m.)

Tepe III: Tepe II.’nin 50 km. kuzeybatısında, 16 m. yükseklikte, oval biçimlidir. (45x108 m.) En önemli buluntuların elde edildiği yerleşimdir.

Tepe IV: Tepe I’in 40 m. kuzeybatısındadır.16 m. yüksekliktedir. (90x80 m.)

Bugün deniz kıyısının 6-7 km. güneyinde kalan İkiztepe’nin bir zamanlar deniz kenarında bulunduğunu jeolojik incelemeler ortaya koymaktadır. Aynı şekilde bugün Kızılırmak’ın esas kolunun 1,5 km. batısında yer almasına karşın vaktiyle nehrin kenarında yer aldığı bilinmektedir. Bu durumda İkiztepe, Bafra Ovası dolayısıyla Kızılırmak deltası oluşmadan önce, bir zamanlar Kızılırmak’ın Karadeniz’e döküldüğü noktada yer alıyordu. Bu durum İkiztepe’yi kıyı ve nehir balıkçılığı açısından önemli bir konuma yerleştirmektedir. Bu aşamada bölge halklarının ağırlıkla avcı-toplayıcı topluluklardan oluştuğunu söylemek mümkündür. Ancak toprağa bağlı hayat tarzını da sürdürdükleri yani tarımsal üretim yaptıkları, çanak çömlek üretimi yanında Erken Tunç Çağı’nın habercisi olan maden işçiliğinin de bölgede başlamış olduğunu görmekteyiz.

Coğrafi konumu nedeniyle İkiztepe, hem Karadeniz kesimiyle hem de Kızılırmak Nehri boyunca Anadolu’nun diğer kesimleriyle oldukça güçlü ticari-kültürel ilişkiler içerisinde olduğunu söyleyebiliriz.  

Tabakalaşma

29 yıldan bu yana gerçekleştirilen İkiztepe kazılarında toplam 3 kültür katı saptanmıştır.

I. Kat: Er-Hitit ya da Geçiş Çağı (MÖ. 2100-1700)

II. Kat: Erken Tunç Çağı (MÖ. 3000-2500)

III. Kat: Geç Kalkolitik Çağ. (MÖ. 4300-3200)

Tepe I’de A açmasında Dromoslu Mezar yapısı Hellenistik Döneme aittir.

Tepe III’de Geç Demir Çağı, Hellenistik Çağ ve Bizans dönemi yerleşmeleri tespit edilmiştir. Son yıllarda yapılan bu tespitler özellikle çanak çömlek parçalarında yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkmıştır. 

İkiztepe Buluntuları ve Ana Tanrıça İdolleri

Neolitik dönemden itibaren devam eden Ana Tanrıça Kültü’nü temsil eden, aynı zamanda bereket ve çoğalma ile ilgili idoller ve heykelcikler İkiztepe buluntuları arasında önemli bir yer tutar.  1974’de U. Bahadır Alkım’ın başlattığı, 1981’de Önder Bilgi’nin devam ettiği kazılarda ele geçirilen Ana Tanrıça idolleri farklı bir idol geleneğinin temsilcileridir. Pişmiş topraktan üretilen bu heykelciklerin benzer figürleri İkiztepe mızrak uçları üzerinde kabartma bezeme olarak yer almaktadır. Boğa başını andıran “W” biçimindeki figürler ise Anadolu’da Neolitik Dönem’de görülür. Çatalhöyük kazılarında benzer figürinlerin ele geçirilmesi, İkiztepe kültüründe ve Hititlerin Fırtına Tanrısı Logosunda tekrar karşımıza çıkması, Anadolu Kültür yapılanmasında özel olarak incelenmesi gereken bir olgudur.

İkiztepe, Orta Anadolu’nun kuzeyinde ana tanrıça ve boğa kültüyle ilgili inancın yaygın olduğu bir yerleşimdir. Kilden yapılmış bir sunakla birlikte açığa çıkarılan kadın figürinleri, Orta Karadeniz yöresine has özellikler taşıyan Ana Tanrıçalardır. İkiztepe mezarlarına bırakılan mızrak uçları üzerinde görülen, başlarında kabartma diskler yer alan, erkek ve kadın figürlerin Güneş Tanrısı ve Tanrıçasıyla bağlantılı olduğu düşünülmektedir. (Prof. Dr. Tayfun Yıldırım)

İkiztepe buluntuları ağırlıklı olarak ETÇ III dönemine aittir ve İkiztepe mezarlıklarında ele geçirilmiştir. Samsun Arkeoloji ve Etnografi Müzesi’nde sergilenmektedir. Ancak müze günümüzde yapı ve kapasite açısından yetersizdir. Bunun farkında olan yetkililer, yeni ve yeterli bir Samsun Müzesi inşasına karar vermişlerdir. Birkaç yıl önce inşaat başlamış, inşaatı üstlenen firma, dövizdeki yükselişi bahane ederek, faaliyetini durdurmuştur. Mevcut yeri yetersiz bulan müze yöneticileri ise, müze eserlerinin teşhirinde sorun yaşamakta ve çoğunlukla müze ziyaretçilere kapalı durumdadır.

 İkiztepe Mezarlığı

 İkiztepe Kazısının 1980 dönemi çalışmalarının en önemli sonucu, Karadeniz'in bu orta kesiminde Eski Tunç lll'e, ait büyük bir nekropolün varlığının saptanması ve gömüt hediyeleri arasında bulunan çok sayıdaki madeni eserlerin söz konusu çağda Anadolu'nun maden endüstrisine olan katkılarının belirlenmesidir. [Bkz. Prof. Dr. U. Bahadır Alkım 1980 Dönemi İkiztepe Kazısı.]

Madeni eşyalar yanında diğer en önemli buluntular yine İkiztepe Mezarlarında ele geçirilmiştir. Kazılarda Tepe I civarında 665 adet mezar bulunmuştur. Bunlar basit toprak mezarlardır ölüler mezarlara kolları iki yanda sırtüstü yatırılmışlardır. Ölü eşyası olarak çok çeşitli seramikler, metal eserler /silah-takı) figürinler, taş eserler bırakılmıştır. Bebekler ise ev içlerine gömülmüştür.

ETÇ III’de İkiztepe halkının özellikle madeni savaş araç gereçlerine bu kadar çok sayıda sahip olması, kadın mezarlarında bile bu nesnelerin bulunması, halkın savaşçı bir toplum olduğunun göstergesidir.

Ayrıca halkın ana ve bereket tanrıçasına inandıkları, çok sayıda ele geçen idollerden anlaşılmaktadır. İdareci sınıf ise halk gibi yaşamakta, İç Anadolu Bölgesi'nin beyleri gibi ayrıcalıklı sınıf özellikleri taşımamaktadır.

(Devam edecek.)

 Yararlanılan kaynaklar:

 Doç. Dr. Davut Yiğitpaşa, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü

Prof. Dr. Uluğ Bahadır Alkım, Birinci ve İkinci Dönem İkiztepe Kazıları (1983)

Prof. Dr. Önder Bilgi, Samsun İkiztepe Arkeolojik Kazıları Tepe III çalışmaları (1993-94).

Prof. Dr. Mehmet Özsait, Orta Karadeniz Bölgesi’nde Yeni Prehistorik Yerleşmeler, TBKKB II; 124-130

Prof. Dr. Tahsin Özgüç,  Samsun Hafriyatının 1941-1942 Yılı Neticeleri, III, TTKong. 1948

Prof. Dr. İ.K.Kökten, N. Özgüç, T.  Özgüç, Samsun TTK Raporu, Belleten 1945

 

Ünyekent, 03.02.2021

http://www.unyekent.com/k41-canik-dergisi/h18463-ikiztepe-buluntulari.html