NASIL BİR BELEDİYE İSTİYORUZ?

NASIL BİR BELEDİYE İSTİYORUZ?

İki gün sonra Ünye seçmeni Türkiye genelinde olduğu gibi ilçemizde yeni yerel yöneticileri seçmiş olacak. Seçimler, yöneticilerin yönetilenlerce belirlenmesini sağlayan siyasal, hukuksal bir işlemler bütünüdür. Demokratik yönetimlerin gereği olduğu kadar, bir vatandaşlık hakkı ve görevidir. Seçimler sayesinde yönetilenler, yönetim hakkında söz sahibi olur, yöneticilerini tayin eder, bir anlamda yönetime katılırlar.
Yerel yönetimler, değişik nüfus topluluklarında yaşayan insanların ortak ve yerel nitelikteki gereksinmelerini karşılamak amacıyla kurulan tüzel kişiliğe haiz anayasal kuruluşlardır. Nüfusu 2000’i aşan beldelerden başlayarak; ilçe, il ve büyük şehir olmak üzere bu yerleşim bölgelerinde en önemli yerel yönetim organları belediyelerdir.
Yerel yönetimlerle siyasal iktidarların ilişkisi çok önemlidir.
Çağdaş belediyeciliğin prototipi Paris Belediyesi için literatüre geçen bir deyiş vardır:
“Paris Belediyesini ele geçiren, siyasal iktidarı alır.”
Yerel seçimlerin anlam ve önemini ifade eden bu deyiş, diğer yandan siyasal iktidarı elinde bulunduranlara yerel yönetimlerle ilgili bir mesaj iletir:
Yerel seçimler iktidardaki gücün göstergeleridir…
İktidarın devamını yahut sonunun geldiğini hükme bağlar!

KENTLEŞME, KENTLİLEŞME VE BELEDİYELER

Şehir anlamına gelen Arapça “beled” sözcüğü, belediyelerin kentleşmeyle olan ilgisini açığa çıkarır. Tarımsal ekonomiden sanayi, ticaret ve hizmet sektörüne açılan her topluluk, belli merkezlerde toplanarak yeni bir sosyal yapı oluşturur. Kentlerde toplanan nüfusun yaşam şekli ve yönetim biçimi farklılaşır. Toplum artan oranda örgütlenmeye, uzmanlaşmaya başlar.
Kentleşme olarak tanımlanan bu süreç, beraberinde kentlileşmeyi getirir. Nüfus yoğunlaşmasının yaşandığı kentlerdeki toplumsal değişimin insanların davranışlarında ve ilişkilerinde, değer yargılarında, kültürel şekillenmelerinde yarattığı değişim kentlileşmeyle açıklanır. Kentleşme ve kentlileşme birbirlerine bağlı iki farklı olgudur.
Belediyeler kentleşme olgusunun ortaya çıkardığı, kentlileşmeyle şekillenen organlardır.

BELEDİYELERİN TARİHSEL KONUMU

Eski Yunan, Asur, Mısır ve Roma kentleriyle birlikte ortaya çıkan ilk belediye nüveleri, Ortaçağ’da önemli bir gelişme gösterememiştir.
Osmanlı devleti döneminde, kentlerde uzunca bir süre İslamiyet’in ilk yıllarında Mekke ve Medine’deki uygulamalar model alınmıştır. Belediye hizmetleri bir Kadı reisliğinde; çarşı, pazar ve ticaretten sorumlu muhtesipler tarafından gerçekleştirildi. İhtisap ağası yahut ihtisap emini denilen ahilik teşkilatı mensuplarından seçilen muhtesipler, esnaftan vergi alır, zabıta işleriyle uğraşırlardı.
İstanbul’un fethinden sonra, şehreminlik kurumu esas alınarak, Bizans modeli uygulandı. Belediyelerin bağımsız bir organa yönelmesi, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasının (1826) ardından gerçekleşti. 1831’de şehremaneti kaldırılarak ihtisap nazırlığı, mimar ağalar ve kadılar yönetiminde daha bağımsız bir belediye yapılanmasına gidildi.
1854’te Paris modeli esas alınarak yeniden şehremaneti kurumu oluşturuldu. İhtisap nezareti yerine şehir meclisi kuruldu. 1864 Tarihli nizamnameyle kurulan İntizam-i Şehir Komisyonları kısa zamanda yaygınlaştırılarak, İstanbul’da 14 belediye dairesi yaşama geçirildi. Bunlardan Altıncı Daire-i Belediye adıyla kurulan Beyoğlu – Galata Belediyesi, yarı özerk, bağımsız parasal kaynaklarıyla ülkemizde ilk modern belediyeciliğin başlangıcı oldu (1877).

ÜNYE BELEDİYESİ’NİN KURULUŞU

8 Ekim 1864 Tarihli Vilayet Nizamnamesi gereği “Meclis-i Beledi” adıyla kurulan belediye meclisleri aracılığıyla İstanbul’da ve akabinde taşra belediyelerinde çağdaş anlamda belediyecilik başlatıldı.
Ünye’de belediyenin hangi tarihte kurulduğuna dair elimizde yeteli belge ve bilgi mevcut değildir. Ancak, 1869 Trabzon Salnamesi’nde Ünye’de Belediye Dairesi Meclisi ve Reislik makamı mevcuttur. Buradan anlaşıldığı üzere, Anadolu’da modern belediyelerin kuruluşu aşamasında Ünye Belediyesi ilk kurulan belediyeler arasındadır.

1869 Trabzon Vilayet Salnamesi, cilt 1, s. 103

Salnamelerde görülen, Ünye bu tarihte Sancak’tır. Fatsa ve Niksar, Ünye sancağına bağlı nahiyelerdir. 1864 ila 1868 yılları arasında sancak yapılan Ünye’de muhtemelen belediye 1864 yılında kurulmuştur. Aynı varsayım, Osman Doğan tarafından da yapılmıştır. Ancak bu varsayımı doğrulayan belge ve bilgi mevcut değildir.

Osmanlı dönemi Ünye belediyesi Mührü
(Kaynak: Osman Doğan; Karadeniz’de Bir Boğaziçi Ünye)

Osmanlı Dönemi Ünye Meclis-i Belediye Reisleri
Mustafa Kapudan (1869 - 1871)
İsmail Efendi (1871 -1872 - ?)
İstardi Ağa (1881 - ?)
Osman Efendi (1888 - 1893)
Hacı Selim Efendi (1893 - 1895 - ?)
Mehmed Efendi (1900 - 1901)
Ahmed Selim Efendi (1901 - 1902 - ?)
Mehmed Emin Efendi (1904 - ?)
Hacı Ali Kadızade Ali Enver Kadı
Hacı Musazade Hamdi
Şakir Efendi
Alemdarzade Uzun Osman
Çoldurzade Hakkı Hoca

CUMHURİYET DÖNEMİ ÜNYE BELEDİYESİ

Osmanlı döneminde 1869’da Mustafa Kapudan’dan başlayarak, 1904 yılı Mehmet Emin Efendi’ye kadar, Ünye Belediye Başkanlarının adı, göreve başlama ve bırakma tarihleri Vilayet Salnamelerinde mevcuttur. 1904’tenCumhuriyet ilanına kadar geçen sürede görev yapan beş başkanın adları tespit edilebilmiş, görev tarihleri belirlenememiştir.
Cumhuriyet döneminde ise, 1960 yılına kadar görev yapan başkanların adları bilinmesine rağmen, görev tarihleri tam olarak bilinmemektedir. Elimizde yazılı bir belge olmadığı için, yakın geçmişimizi tahmini tarihlerle tespit etmekteyiz.
İkinci Dünya Savaşı bitimine kadar tek partili sistemin iki dereceli seçimleriyle göreve gelen “seçilmişler”, atanmışlarla aynı memuriyet koşullarını paylaşmaktaydı. Buna rağmen Ünye Belediyesinde o dönem için oldukça nitelikli işler başarılmıştır. Özellikle çok partili sisteme geçiş yapılan 1944 – 53 tarihleri arasında iki dönem görev yapan Hüsrev Yürür hatırı sayılır hizmetlere imza atmıştır. İlk meydan düzenlemesi, acı su ve şehir şebeke suyunun isale edilmesi, Çamlık ve Asarkaya’nın Musa Güven katkısıyla ağaçlandırılması, 1938’de tesis edilen elektriğin 1947’de buharlı makineden dizel motora dönüştürülmesi gibi önemli hizmetler gerçekleştirilmiştir.
Belediyemiz tarihinde en uzun görevde bulunan Mithat Kısacıkoğlu, 1963 – 77 arası üç dönem görev yapmıştır. Belediye binası başta olmak üzere, Belediye Sineması, Çataltepe Suyu Şişeleme Tesisleri, yeni pazaryeri, kasaphane, Çamlık Motel ve Kanalizasyon çalışmaları bu dönemde gerçekleşti.

Cumhuriyet Dönemi Ünye Belediye Başkanları
Deli Ahmetzade Emin
Kahramanağazade Halit Barlas
Kelleroğluzade Hasan Fahri
Tokatlızade Hüseyin Hoca
Eminefendizade Rami Öztürk
Sabrizade Hüsrev Yürür CHP
Hamizade Burhan Artur CHP
Borçkalı Şükrü Ellibeş CHP
Remzizade Muammer Tekin (1955 – 1960 ) CHP
Ali Kemalzade Sezai Alpaslan Hoca (1960 İhtilal dönemi.)
Talatzade Mithat Kısacıkoğlu ( 1963 – 1968 ) AP ( 1968 – 1973 ) AP, ( 1973 – 1977 ) MSP

Emekli Memur Sait Savaş (1977 – 1980) CHP

İnşaat Mühendisi İsmail Cerrahoğlu (1984 – 1989 ) ANAP

Sami Soysal (1989 – 1992 ) DYP

Harita Mühendisi Osman Yurt (1992 – 1994 ) SHP

Ziraat Y. Mühendisi Necip Avcı (1994 – 1999 )ANAP

Öğretmen Mehmet Türk (1999 – 2004 ) FP

Mali müşavir Ahmet Arpacıoğlu (28 Mart 2004 – 29 Mart 2009 ) AKP

YEREL SEÇİMLER VE BEKLENTİLER

Seçimler, demokrasilerin vazgeçilmez unsurudur. Rengarenk bayraklarla donatılmış caddeler, kalabalık meydanlar, araç konvoyları seçimlerde coşkunun ifadesidir. Ses ve çevre kirliliği yaratmak gibi olumsuzluklar taşısa da esas sorun resmi ve gayri resmi harcamaların boyutudur. Oysa aday tanıtımı için geçmiş dönemlerde etkili ve masrafsız girişimler yaşanmıştı. Tüm aday ve kadrolarının, basın (TV) önünde karşılıklı tartışma imkanı bu seçimlerde sağlanamamıştır.
Yerel yönetim birimlerine aday gösterilenlerin parti merkezlerinden ziyade seçmen kitlelerince belirlenmesine ağırlık verilmelidir. Aksi halde, seçmenin özgür iradesiyle seçilen tek kurum muhtarlık olacaktır.

SONUÇ

Ünye’de artan nüfus nedeniyle yaşanan kentleşme, büyük ölçüde belediye hizmetleri bünyesinde gerçekleştirildi. Kırsal nüfusun Ünye’de yoğunlaşması, kentleşme yanında kentlileşme sorununu beraberinde getirdi.
Kentlileşmenin en temel göstergesi kültürel yatırımlardır.
Örneğin Ünye’de Osmanlı devrinde kurulan bir kütüphane mevcuttur.
Marif salnamelerinde 1267 tarihinde tesis edilen Ünye Hacı Mehmed Ağa Kütüphanesi’nin kuruluş tarihi ve yeri tarif edilmiştir. Sonraki yıllarda kütüphanenin akıbeti meçhuldür. Bugün Ünye’ye yaraşır bir kütüphane hala yoktur.
Sonuç olarak, Ünye’de başta kültürel yatırımlar olmak üzere, gelinen noktada eksikliklerimiz saymakla bitmez.
Ünye seçmeni, kentin tarihsel misyonunu bilerek sandık başına gitmeli, oy talep eden adaylar bu amaçlar doğrultusunda göreve talip olmalıdır.

27 Mart 2009 Ünye Kent Gazetesi

ÜNYE TARİH ARAŞTIRMA GRUBU
Ahmet Kabayel
Ahmet Derya Varilci

Ek 1- 1864 - 1868 Yılları arasında Ünye Sancak iken, ilk Trabzon Vilayeti Salnamesinin yazıldığı 1869 tarihinde sancak olmaktan çıkarılmıştır. Resmiyette Ünye'nin sancak statüsü kaldırılmış olsa bile bir dönem daha idari açıdan mevcut statüsünü sürdürmüş, Niksar ve Fatsa Ünye'ye bağlı nahiyeler olarak kalmıştır.

Ek 2- Üç dönem arka arkaya belediye başkanı seçilen Mithat Kısacıkoğlu'nun üçüncü döneminde MSP destekli bağımsız aday olduğu anlaşılmıştır. Sn. Turgut Kısacıkoğlu'dan aldığımız bilgi ve Sn. Mehmet Kuşçu'nun uyarısı üzerine düzeltiyoruz.

Ek: 3- Ünye Hacı Mehmed Ağa Kütüphanesi’nin kuruluş tarihi, Marif salnamelerinde 1267 olarak Rumi tarihiyle verilmiştir. Miladi 1851 tarihine karşılık gelmektedir.