1 Numaralı Osmanlı Arşiv Belgesi
Laleli Cami Hakkında Yeni Bulgular
Üçüncü Bölüm (Son Bölüm)
Üçüncü Bölüm (Son Bölüm)
Laleli Ahşap Cami hakkında bulunan yeni belgelerle ilgili olarak, “Yeni bir bulgu, buluntu ele geçirildiğinde tarih yeniden yazılır” diyerek konuya girmiştik.
Çaybaşı Kazasının eski adı “Çilader” üzerine bir araştırma yapan; Osman Doğan, İrfan Dağdelen ve Sabri Bacacı isimli tarihçi-araştırmacı arkadaşlarımız, Laleli Camii hakkında yeni bir bilgiye ulaştılar.
Başbakanlık Arşivi Osmanlı Belgelerini tararken buldukları bu yeni belge, Laleli Cami’nin adını ve İkizce kazasının kapsadığı bölgenin “Laleli” adıyla bilinmesine yeni bir boyut kazandırmıştır.
Bu belge; eski yazımızda yer alan söz konusu ahşap camiye ve bugün İkizce adıyla bilinen yerleşime neden “Laleli” denildiği bilgisini çürütmektedir. Çünkü biz “Laleli” adının 1700’lü yılların ilk çeyreğinde İstanbul’dan gönderilen lale motifli cami kapısından kaynaklandığı bilgisine sahiptik. Araştırmacı arkadaşlarımızın bulduğu 1714 tarihli Osmanlı Arşivi Belgesinde, İfraz kazası olarak bilinen bu bölgede Laleli Deresi’nin bulunduğu ve bu derenin adıyla anılan bir köyün mevcudiyetinden söz edilmektedir.
“Çilader İsminin Menşei” adlı çalışmada Laleli Camiine şu şekilde değinilmektedir:
LÂLELİ CAMİİ
“Canik sancağının İfraz kazasına tabi ve Lale Deresi diye bilinen köyde Sultan Bayezid Han-ı Veli'nin bina ettirdiği camiinin tarihi, Sultan II. Bayezid'in tahtta bulunduğu 1481-1512 yılları arasında yapıldığı hesaplandığında bugün bu camiinin yaklaşık beş yüz yıllık bir geçmişinin olduğu anlaşılmaktadır. Şehzadelik yıllarını Amasya'da geçiren ve Amasya, Tokat ve Sivas valiliği yapan Sultan Bayezid Han-ı Veli'nin bu bölgelerde hayratlarının bulunması gayet doğal olduğu gibi yine sofi Sultan olarak bilinen II. Bayezid'in irşat faaliyetlerinin yapılabilmesi için vakıf, tekke ve zâviye gibi eğitim kurumlarını teşvik ettiği bilinmektedir.”
(Çilader İsminin Menşei ve Şeyh Çiledâr Zâviyesi, Sabri BACACI, Araştırmacı, Dosya Envanter Tasnif Şube Müdürü, T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Kâğıthane/İstanbul, 2019)
Sultan II. Bayezid hakkında Ek Bilgi
Velî namıyla anılan Osmanlı padişahı II. Bayezid ''Sofî /Sofu Bayezid'' olarak da bilinir. Gençliğinde serbest bir hayat sürdüğü halde padişahlığında ibadete ve hayır işlerine yönelmişti. Bu sebeple de Bâyezîd-i Velî diye anılır oldu. Mecbur olmadıkça savaştan uzak kalmaya dikkat etmiş, “nizâm-ı memleket” için İstanbul’dan ayrılmamayı tercih etmişti.[ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt 5, s. 234-238, İstanbul, 1992]
Bu cümleden hareketle, Sultan’ın saltanatı sırasında İfraz’da (daha önce şehzadelik yaptığı İkizce ilçesinde) irşad faaliyetleri niyetiyle bir cami yaptırma ihtimali oldukça düşük görünmektedir. Yedi yaşında payitahttan ayrılarak şehzade olarak gittiği Amasya sancak beyliği sırasında Karadeniz’de bu tür bir faaliyet gerçekleştirmesi muhtemeldir. Çünkü padişah oluncaya değin 27 yıl boyunca bu bölgede oturmuş ve Rumiye-i Suğra (Sivas-Tokat-Amasya bölgesi) valiliği yapmıştır.
Osmanlı Arşivlerinde Laleli Camii Belgeleri
1 Numaralı Osmanlı Arşiv Belgesi Transkripsiyonu:
“Lale Deresi isimli köyde vaki Sultan Bayezid-i Veli Camii'nin otuz seneyi mütecaviz hatibi olan Beyceli köyü sakinlerinden Mehmet Recep'in, Bölükbaşı Hüseyin Ağa'nın İfraz kazası köylerini tahrir ederken yanlışlıkla kendilerini kendirci reaya kaydettiklerinden şikâyetine binaen tekrar vazifesi üzere beratının yazılması.”
Divân kaydı verildi
İzzetlû Defterdâr Efendi görüb i‘lâm deyû
Buyruldu
Kânunu derkenâr deyû
Buyruldu
Sahîhan
Eimme ve hutaba muktedâ-yı nâs oldukları
i‘tibarla ancak resm-i raiyyet ve bilâ-emr-i şerîf tekâlif-i şâkka mezbûrlardan tâlib olunmaz Fermân devletlû sultanımındır
Tatbîk
Mutâbıktır
(Mühür)
2 Numaralı Osmanlı Arşiv Belgesi Transkripsiyonu:
“Lale Deresi isimli köyde vaki Sultan Bayezid-i Veli Camii'nin otuz seneyi mütecaviz hatibi olan Beyceli köyü sakinlerinden Mehmet Recep'in, Bölükbaşı Hüseyin Ağa'nın İfraz kazası köylerini tahrir ederken yanlışlıkla kendilerini kendirci reaya kaydettiklerinden şikâyetine binaen tekrar vazifesi üzere beratının yazılması.”
[Berât / Sûret dâde fî 3 Z sene 1126 / Kaydı
Fî 25 Z sene 1126 / 01 Ocak 1715 / BOA, İE. EV (İbnü'l-Emîn Evkaf) 64/7006]
Sabri BACACI
(Araştırmacı)
Dosya Envanter Tasnif Şube Müdürü
T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı
Osmanlı Arşivi
Kâğıthane/İstanbul
2019
Not: Geçtiğimiz yıl Kâğıthane Osmanlı Arşivi Envanter Tasnif Şube Müdürlüğü görevine getirilen Sayın Sabri BACACI’yı kutluyor, yeni görevinde başarılar diliyoruz.
Bu vesileyle Ünye Belediyesi Başkanı Sayın Hüseyin TAVLI’ya bir hatırlatmada bulunmak istiyoruz. Birkaç yıl önce Sn Bacacı tarafından belediyemize telif hakları devredilen Osmanlı Belgelerinde Ünye adlı eserin belediyemizce basılması işleminin şu sıralar gündeme gelmesi gerekiyordu. Bu değerli çalışmanın bir an evvel basılı hale getirilmesi dileklerimizle…
[Ünye Tarih Araştırma Grubu adına Ahmet Kabayel ve Ahmet Derya Varilci]
06.02.2020, Ünyekent
2 Numaralı Osmanlı Arşiv Belgesi-
BOA, İE. EV (İbnü'l-Emîn Evkaf) 647006
İkizce-Laleli Camii Çevre Düzeni Öncesi
Laleli Camii Düzenleme Sonrası
