AHMET DERYA VARILCI: 10/19/22

19 Ekim 2022 Çarşamba

Ordu İli Akkuş İlçesi Yüzey Araştırması

Ordu İli Akkuş İlçesi Yüzey Araştırması

Tarih: 31 Ağustos 2022

Araştırma Ekibi:

Ekip Başkanı Ali Rıza Nal, Arkeolog, Kültür Bakanlığı Ünye Kaymakamlığı Turizm Bürosu Amiri,

Mihmandar Tahsin Akkaya, Akkuş Yerel Tarih Araştırma Grubu yöneticisi, yöresel araştırmacı, müzisyen, şair, basın mensubu.

Doç. Dr. İlhan Gök, Gümüşhane Üniversitesi, Tarih Bölümü Öğretim Üyesi.

Ahmet Derya Varilci, Arkeolog, Ünye Tarih Araştırma Grubu mensubu.

Ahmet Soylu, Eğitimci, Ünye Tarih Kültür ve Doğal Varlıkları Araştırma Derneği Başkanı,

Ahmet Kabayel, Ünye Tarih Araştırma Grubu Başkanı ve ÜTKDVA Der. Yönetim Kurulu Üyesi

Bölge sınırları:

Ordu İli-Akkuş ilçesi sınırları içinde daha önce duyumu alınmış noktalar; Kızılelma (Yenikonak), Tifi Çayı Vadisi, Gökçebayır, Alan Köyü ve Akkuş-Erbaa sınırındaki Kevgir Kalesi. (Bkz. Akkuş Haritası.)

Amaç:

Belirlenen bölge üzerinde ekip halinde ve sistematik bir biçimde yürüyerek ve yüzeydekileri gözlemleyerek alan araştırmaları yapmak, elde edilen verileri toplamak, değerlendirmek.

Hedef:

Tespit edilen zenginliklerin yerinde değerlendirilmesi için resmi ve yerel kuruluşları harekete geçirmek, elde edilen veriler ışığında arkeolojik kazıların yapılmasına yönlendirmektir.

Bölgenin doğal zenginliğini ve kültür varlıklarını tespit ederken, kimi meraklı ellerde talan edilmesinin önüne geçmek, ilgili makamlar aracılığıyla gerekli önlemlerin alınmasını sağlamaktır.

Hazırlık

Yüzey araştırması öncesi, 31 Ağustos 2022, 08.30’da Ünye’de buluşma ve Akkuş’a hareket. Akkuş Kızılelma Köyü yolunda ekibin diğer üyeleriyle buluşma. İlk ziyaret, yol üzerinde 500 yıllık anıtsal gürgen ağacı ziyareti. (Resim 1)

Yenikonak (Kızılelma Köyü) Anıtsal Ağaç

500 Yıllık Gürgen ağacı veya literatür adıyla: Doğu Kayın ağacı (Fagus Orientalis).

Akkuş Nur Lokantası’nda Mola

Akkuş merkezde 70 senelik bir tarihe sahip olan Nur lokantasında sabah kahvaltısı. Sahibi rahmetli lokantacı Aziz’in oğlu Yusuf Bilgili’ye teşekkürlerimizle. (Reaim 2)

Akkuş Kaymakamlığı ve Belediye

Akkuş‘ta arkeolojik yüzey araştırma öncesi kaymakamlığı ve belediyeyi ziyaret ettik. Kaymakamlıkla gerekli teması gerçekleştirdik ancak Akkuş Belediye Başkanı Sn. İsa Demirci ile dışarıda olduğu için görüşme sağlanamadı.

Gökçebayır Antik Yol-Köprü Kalıntısı

Yöre halkı tarafından Gavur Köprüsü olarak adlandırılan kalıntılar, Akkuş-Niksar Karayolu 16.km.’sinde bulunan Tifi Çayı kavşağından, Gökçebayır-Yalıköy yolunun yaklaşık 5. km.’sinde bulunmaktadır. Yolun alt kısmında Tifi Çayı bağlantılı Demircili İlazi dere yatağını dik kesen antik yol-köprü oluşumu; gayri nizami, üst üste yığılmış iri taş yahut kaya parçalarının, bağlayıcı (harç) ihtiva etmeyen konumu, Pontus Dönemi veya öncesine ait yol-köprü yapılarına benzemektedir. Çukurda kalan dere yatağının üst kısmında görülen lokal taşların yığılımı, jeolojik oluşumdan çok insan eliyle yapılmış bir tahkimatı andırmaktadır. Geri planda yer alan ve yer yer kesintiye uğrasa da taş dizilimi itibariyle “antik yol” intibaını veren bu oluşumların gerçek mahiyetini anlamak için bölgede ciddi bir çalışmaya ihtiyaç vardır.

Yöre halkının “Gavur Köprüsü” biçiminde isimlendirmesi ve yöreden edinilen bilgiler ışığında eski bir yol oluşumunun kesintili biçimde ormanlık alana kadar devam ettiği duyumları ve bölgede gözlemlediğimiz lokal taş dizilimi, karayolunu dik kesen bir antik yolun varlığını göstermektedir. (Resim 3 ve 4)

Gedikli Mahallesi Sit Alanı

Gedikli adı, bölgede askeri komutanlık yapmış olan Gedikli Çavuş’tan gelmektedir. Gedikli Mahallesi Karakuş Eski Yerleşim Alanı olarak bilinir. Bu alanda bulunan yapı kalıntıları halk arasında “Gavur Evi” olarak adlandırılır. Yerleşim kalıntıları, tam olarak Çukurköy Camii boğazı ile Gedikli köyü Paşael merkez mahalle arasındadır.

Söz konusu bölge sit alanı ilan edilmiştir. Kayıt sureti şu şekildedir:

Envanter Adı: ARKEOLOJİK SİT (GEDİKLİ MAHALLESİ)

Envanter Kodu: TR.SIT.52.031.004

Konum Bilgileri: Ordu ili, Akkuş ilçesi, Köy: Gedikli Merkez Mahalle, Paşael

Ada:236, Parsel:2

Koordinatları: 40.7585 , 36.9489

Alanda yapılan incelemeler sonucu antik kalıntılar bulunduğu bildirilmiştir. Samsun Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmiştir.

Bu alan, geniş yeşil bir düzlükte, yer yer yükselen tepelerden oluşmaktadır. Alan üzerinde ve yakın çevresinde yapılaşma bulunmamaktadır. Söz konusu geniş alanın orta bölümünde yarısı toprağın içinde yer alan kerpiç yapı kalıntıları gözlemlenmiştir. (Resim 5 ve 6)

Geniş alanda yer alan tepelerin höyük olma ihtimali yüksektir.

Gedikli - Çukurköy sınırında, Çavdar Köyü sınırı arasında kalan Dimil Mevkiinde gözlenen yükseltinin, büyük bir yerleşime sahip bir höyük olabilir. Ayrıca söz konusu caminin güneydoğu tarafında, Gürcüoğlu Mevkiinde ve karşı tarafında bulunan dört adet tepede de höyük tipi oluşumlar bulunmaktadır.

Gedikli hinterlandında Çukurköy sınırları içinde yer alan Taş Mektebin, Osmanlı kayıtlarına göre ilk inşa edilen camii yanında Tıngazoğulları tarafından yapıldığı, bağlantılı bir han bulunduğu ve sekiz asker ile hizmet veren bir karakolun aynı yerleşimde yer aldığı söylenmektedir. Yörede gavur harmanları ve keşfi yeni yapılmış olan iki adet mağara bulunmaktadır. Dünyanın her yerinden gelinip sülük alınan Sülük Gölü, birçok kişinin boğulmuş olduğu oyulmuş kaya içindeki Aşlı Göl de Çukurköy sınırları içinde yer almaktır.

Çukurköy Camii mezarlığında bulunan bir mezar, yörede muamma olarak bilinmekte ve hala gizemini korumaktadır. Mezarın baş tarafında Osmanlıca 812 yazmaktadır. Ebatları normalden çok daha büyüktür. (2,5 x 2,5 m.) Yöre halkının yatır olarak kabul ettiği bu mezarın önemli bir Osmanlı paşasına veya ulemadan bir kişiye ait olabileceği kanısındayız.

Çukurköy Camii mevkiinde eski tuğla ve kiremit parçalarına rastlanmıştır. Kiremitlerin pişirildiği ocaklara ait olduğu sanılan kalıntılar ise yine bu bölgede bulunmuştur.

Kevgir (Kekir) Kalesi

Tokat Erbaa sınırları içinde kalan, Akkuş-Alan Mahallesi sınırındaki Kevgir Kalesi gezimizin son durağı oldu. Tifi Çayı’nın sınırladığı kale Akkuş-Erbaa arasında yer alır. Ekip arkadaşlarımız tarafından daha önceki yıllarda ziyaret edilmiş olan Kale’deki gözlemlerimiz, zaman içersinde bu tür tarih-kültür varlıklarının ne denli tahribe uğradıklarının somut bir göstergesi olmuştur. Pontus döneminde önemli bir müstahkem mevkii olan kalenin kalıntıları, her geçen yıl defineciler veya bilinçsiz ziyaretçiler tarafından tahribe uğratıldığı görülmüştür. Özellikle kaleye tırmanılan girişin bir kısmı büyük bir yıkıma uğramış, zaten kötü ve çökmüş durumda olan dehlizler inanılmaz ölçüde bozulmuştur. Karadeniz’in zorlu iklim koşulları yanında bir takım meraklı çevrelerce oluşturulan bu tahribatın önüne geçilemezse, yakın gelecekte kaleden geriye hiçbir şey kalmayacaktır. (Resim 7 ve 8)

Kevgir Kalesi’nin tahribiyla ilgili görüşlerimizi Kültür Bakanlığı Müzeler Genel Müdürlüğüne resmi bir yazıyla bildirmiş olup bu konuda gerekli düzenlemenin yapılmasını ve önlem alınmasını talep ettik.

Evinde mola verdiğimiz aile Muzaffer Cerez’e, gezimize eşlik eden Cemil Göncü’ye (şehit babası) ve Kaya Güneş’e teşekkürü borç biliriz.

Harita, Fotoğraflar ve fotoğraf alt yazıları

Ünyekent, 19.10.2022

https://www.unyekent.com/kose-yazilari/ordu_ili_akkus_ilcesi_yuzey_arastirmasi-3525.html