Eski Ünye’nin Dünkü Çocukları
Yıl 1912-1913.
Osmanlı’nın son yılları...
Henüz 93 Harbi’nin (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı) yaraları
sarılamamış.
Birinci Dünya Savaşı’nın eli kulağında…
Bir yıl sonra Osmanlı Devleti Dünya Savaşı’nın ortasında
bulacak kendini…
Doğu’da Kafkas, Sarıkamış… Batı’da Çanakkale… Güney’de Hicaz -
Yemen Cephesi…
İngiliz, Fransız, İtalyan işgallerinin başlamasına üç beş yıl kalmış.
Ünye’de bir Rüştiye mektebindeyiz.
Mektebin talebeleri Eski Ünye’nin “Dünkü Çocukları”…
En büyüğü 1896 doğumlu, 17 yaşında.
En küçüğü 1904 doğumlu, 9 yaşında.
Ortalama yaşları 10-12 civarında.
Bu öğrencilerden bir kısmı yukarıda saydığımız cephelere gidecek
yahut Kurtuluş Savaşı’na katılacaklar.
Ünye Rüşdiyesi’nin (Ortaokul) sınav cetvelini gösteren 78
öğrenci…
Belge Osmanlı Arşivlerinden derlenmiş…
Sınav cetvelinde mutlaka tanıdık bir isme, ecdadınızdan birine
rast gelmeniz mümkün.
Biz bazılarını tespit ettik, açıklıyoruz...
Suyabatmazzâde Sami Efendi
1317 (miladi 1901) Ünye doğumlu Suyabatmazzâde Sami Efendi’nin
şeceresi:
1947’de Ünye’de Ege Lokantası’nı
kuran Aşçı Hamit Suyabatmaz’ın
kendisinden iki yaş büyük kardeşi olduğu tahmin ediliyor. Sami Efendi çok erken
yaşta ölmüş. Aşçı Hamit kendi oğluna genç yaşta ölen kardeşinin adını vermiş.
Amcasının adını taşıyan Sami de genç yaşta ölmüş.
Kaynak: Aşçı Hamit’in torunu Avukat Cengiz Suyabatmaz.
Çevanarjeoğlu Hüsni Efendi
1312 (Miladi 1897) doğumlu Çevanarjeoğlu Hüsni Efendi,
Civanbay ailesinin ferdidir. İbrahim
Civanbay’ın dedesi Hasan Paşa’nın kardeşidir. Bir dönem Ünye dışında
Komiser olarak görev yapıyor. Hasan Paşa’ya ilişkin Ünye Müze Evi’nde
sergilenen eşyalarla ilgili bir anekdotumuz mevcuttur. Atatürk tarafından Hasan
Paşa’ya hediye edilen bir tabanca müze evde sergilenmiştir.
Köylüoğlu Hüseyin Efendi
1316 (Miladi 1900) doğumlu Köylüoğlu Hüseyin Efendi, bugün
Ayakkabıcılık yapan Hüseyin Köylü’nün
dedesidir.
Gazezzâde mahdûmu Hulusi
Efendi
1315 (Miladi 1899) doğumlu Gazezzâde mahdûmu Hulusi Efendi,
emekli mühendis Faruk Alp’in amcasıdır.
Hacı Seyyidzâde birâderzâdesi
Seyyid Ali Efendi
1316 (Miladi 1900) doğumlu Seyyid Ali
Efendi, Kenan Dönmez’in dedesidir. Fındık ticaretiyle iştigal eden, bu konuyla
ilgili yazımızda adı geçen şahıstır.
Hacıeminoğlu
mahdûmu Mehmed Emin Efendi
1317 (miladi 1901) doğumlu Mehmed Emin
Efendi, Güven ailesinin (Orhun Güven) amcazadeleridir. Samsun'da PTT müdürüyken
Atatürk'ün idam Fermanı telgrafını sakladığı için kendisi de idama mahkûm
edilmiştir. Belli bir süre Kaçak yaşamış. Mehmet Emin Efendinin oğlu Ankara'da
Kömür İşletmeleri müdürlüğü yapmış bir dönem.
Bu ve benzeri detaylar için bilgi
edinildiğinde konu yeniden ele alınacaktır.
Osmanlı Eğitim Kurumları ve Ünye Rüştiye Mektebi
1862’de sübyan (sıbyan)
mektepleri yerine açılan İptidai
Mektepleri’nin, günümüzdeki karşılığı “İlkokul”dur.
Tanzimat döneminde sıbyan
mektepleri dışında rüştiye ve idadiye gibi yeni eğitim kurumları
açılınca buralara devam eden öğrencilerin eğitim düzeyinin çok düşük olduğu
görüldü. Öğrencilerin okuma ve bilgi eksikliklerini gidermek için yeni usulde
ve vakıfların denetimi dışında Maarif Nezareti’ne bağlı iptidai mekteplerinin açılmasına başlandı. Ancak eski usulde eğitim
yapan sıbyan mektepleri ile yeni usulde eğitim yapan iptidai mektepleri
birlikte eğitim hizmeti vermeye devam etti. Devlet hızla sıbyan mekteplerini
iptidai mekteplere dönüştürüyor, bu mekteplere darülmuallimlerden mezun
öğretmenleri atıyor ve bu mekteplerde yeni ders programını uyguluyordu.[1]
Rüştiye (Mekteb-i Rüşdi): 1839 yılında Tanzimat
sonrası açılan, ünümüzdeki karşılığı “Ortaokul”
düzeyindeki okullardır.
İdadi: Sultanilere ve meslek yüksekokullarına
öğrenci yetiştiren, günümüzün “Lise”
düzeyindeki eğitim kurumlarıdır.
Âli: İki yıllık eğitim veren, günümüzdeki “Yüksekokul” karşılığı kurumdur.
Devlet tarafından açılan ve yönetilen rüştiye, idadi ve âli
okulların aynı zamanda askeri okul kapsamında olanları orduya subay yetiştirmek
maksadıyla kullanılmıştır.
Bu okullar Tanzimat sonrası kurulan Maarif Komisyonları
aracılığıyla yönetilirdi.
Ünye’de ilk rüştiye 1871 senesinde açılmıştır. Henüz bu
tarihte muallim-i evvel ile idare edilen rüştiye bölgede sadece Trabzon,
Samsun, Giresun ve Batum’da bulunmaktadır.
1320/1903: Bu yıla ait TVS’deki (Trabzon Vilayeti Salnameleri)
bilgilere göre, Ünye Kazası Maarif Komisyonunda “efendi” unvanıyla 1 reis ve 5
aza görev yapmaktadır.[2]
Bu yıla ait salnameye göre, Ünye, Canik Sancağı’nın en mühim
kaza merkezlerinden biridir ve merkez kazadır. Kazanın genel nüfusu (zükur ve
inas) 51.169 İslâm, 4.554 Rum ve zükur: 2440, inas: 2280 olmak üzere toplam
4.720 Ermeni’den ibarettir. Bunlardan 5.299 İslâm, 3.074 Rum ve 797 Ermeni
kasabada oturmakta iken diğerleri köylerde ikamet etmektedir.[3]
Yine bu yıla ait salnameye göre, kazada, 9 medrese, 1 rüştiye mektebi ve iptidaî derecesinde olarak 102 İslâm, 5 Rum, 15 Ermeni mektepleri ile 1 kütüphane bulunmaktadır. Bunlardan 1 medrese ve 17 iptidaî mektep ile kütüphane kasabada olup küsuru kazaya bağlı köylerle Karakuş Nahiyesi dâhilindedir.
Ünye Kazası’nda bulunan mülkiye mekteb-i rüştiyesinde “efendi”
unvanıyla 1 Ulûm muallimi, 1 Fünûn muallimi, 1 de Hüsn-i hat muallimi görev
yapmaktadır. [4]
Ünye Tarih Araştırma Grubu
Ahmet Kabayel- Ahmet Derya Varilci
Devam edecek:
Sınav cetvelinde tanıdık diğer isimler hangileri ve akrabaları
kimlerdir?
Ünye Rüştiye Mektebi hangi tarihte, nerede kuruldu?
Rüştiyelerin yapısı, eğitim biçimi ve ders içerikleri nelerdi?
Not: Osmanlı arşivlerinden bularak transkribe
eden ve bize ulaştıran değerli araştırmacı, Envanter Tasnif Şube Müdürü Sayın Sabri Bacacı’ya teşekkürlerimizle.
Kaynaklar:
Sabri BACACI, Araştırmacı, Dosya Envanter Tasnif Şube
Müdürü. T.C. Cumhurbaşkanlığı
Devlet
Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (İstanbul); Ünye Rüştiye Mektebi'nin
1912-1913 eğitim ve öğretim yıllarına ait umumi imtihan cetveli. Osmanlı
Arşivi, MF. İBT 492/1902.01.2024
Prof. Dr. Ertan GÖKMEN, II. Abdülhamid Döneminde İptidai Mekteplerinin
Yaygınlaştırılması, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2022;
20 (Özel Sayı); s. 77-98
TVS - Trabzon Vilayeti
Salnameleri, 1903/1320;
Akt. M. Abdullah ARSLAN, XIX. Yüzyılın II.
Yarısında Ordu Kazası, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 44
ERZURUM 2010
