Tarihi Dönemleriyle Ünye Kalesi
13 OCAK 2016 tarihinde Ünye Kent’te “Ünye Kalesi Ne Kadar Biliniyor?” başlığıyla yazdığımız makalede TRT’den
üç kişilik bir çekim ekibi geldiğini yazmıştım.
Karadeniz’in tarih ve kültür varlıklarıyla ilgili bir belgesel
çekmek istiyorlardı.
Ünye’de sadece bir noktayı çekebileceklerini söylemişlerdi.
Zamanları az, dolaşacakları yer çoktu…
Tereddütsüz “Ünye
Kalesi!” demiştim.
“Neden Ünye kalesi?” diye sormuşlardı.
“Sadece Ünye’nin değil tüm
Karadeniz’in bilinmeyen tarihini açığa çıkaracak düzeyde bir sit alanıdır.” demiştim.
Sözümün arkasındayım.
O gün olduğu gibi bugün de Ünye Kalesi, sadece Ünye’nin değil
tüm Karadeniz’in bilinmeyen tarihini açığa çıkaracak düzeyde bir sit alanıdır.
TRT’nin Ünye Kalesi Çekimi
Üç kişilik belgesel ekibiyle kale eteklerine geldik, kaleyi
karşıdan gören bir yerde durduk. Zamanları az olduğundan kaleye tırmanmayacaktık...
Zaten gerekli bilgiyi yolda kendilerine iletmiştim.
Arka plana kaleyi alarak, kameraya 4 dakikayla sınırlı bir
kale anlatımı yaptım.
Çekim ekibinin sorumlusu uzaktan da olsa gördüğü Ünye
Kalesi’nden ve kale hakkında anlattıklarımdan hayli etkilenmişti.
“Ben burayı nasıl atlamışım!” diye hayıflandı.
Ajandasına notlar düşerek Ünye’deki görevini tamamladı.
Çekimler ne zaman yayınlandı, TRT’nin hangi kanalında
gösterildi bilmiyorum.
Sonraki yıllarda Ünye’ye bir TRT ekibinin daha uğradığını duydum…
2016’daki ekiple bağlantılı mıydı, neyi çektiler, nasıl
anlattılar…
Ne zaman yayınladılar?
Bilmiyorum.
Karadeniz Kazı Çalışmaları
2016 yılı Karadeniz Arkeolojisi bakımından oldukça verimli
geçti.
Ordu’da 2010 yılında başlatılan Kurul Kalesi kazıları önemli bir aşamaya gelindi.
O dönem Ankara Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji
Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Süleyman
Yücel Şenyurt başkanlığında başlatılan arkeolojik kazılarda bölgenin antik
dönemi hakkında önemli ipuçları elde edildi.
Akabinde Fatsa Cıngırt
Kalesi’nde bir kazı başlatıldı.
1.Derece arkeolojik sit alanı ilan edilen Cıngırt’ta, Ordu
Kurul Kazısından bir süre sonra, 27 Temmuz - 26 Ağustos 2012 tarihleri arasında
Ordu Müzesi Müdürlüğü Başkanlığında Gazi Üniversitesi Öğretim üyesi Prof. Dr. Ayşe Erol danışmanlığında 8
kişiden oluşan uzman ekip tarafından kazıldı.
Ödenek yokluğu nedeniyle iki sezon sonra Cıngırt Kalesi
kazısına son verildi.
Cıngırt Kalesi’nde Roma ve Helenistik döneme ait buluntular
elde edildi.
Aynı tarihlerde Ünye
Kalesi için de benzer girişimlerde bulunuldu.
Ancak bu girişimler arkeolojik bir kazı çalışması ile
sonuçlanmadı.
“Kazı” yerine “Yüzey Temizliği” yapılmasına karar verildi.
Kurul Kalesi Kazıları
Kültür ve Turizm
Bakanlığı ile Ordu Büyükşehir Belediyesinin desteğiyle gerçekleştirilen ve VI. Mithradates dönemine ait 2 bin 100
yıllık Ana Tanrıça Kibele heykeli
ile yaklaşık 4 bin parça tarihi eserin bulunduğu Kurul Kalesi kazılarında bölgenin önemli bir antik yerleşimi gün
yüzüne çıkarıldı.
Kurul Kalesi yerleşimi iki ana sektöre ayrılmaktadır. Zirvenin
güneybatı noktasından Kapı Alanı’na kadar olan bölge İç Kale, bu kısmın
kuzeydoğusundaki geniş alan Kuzeydoğu Teras Alanı olarak adlandırılmaktadır.
İç Kale’nin en güneyinde Dilek Kayası (sunak) ve onun
kuzeyinde ise bir kaya rezervuarı yer almaktadır. Kaya rezervuarının 20 km.
kadar kuzeydoğusunda ise basamaklı bir tünel bulunmaktadır.
İşte 2016 yılı kazısına ait buluntular:
“Duvar diplerine sıralanmış küpler dışında, mekânın ortasına denk
gelen alandan çok sayıda testi, tümlenebilir amphora ve 2 adet mühürlü amphora
kulbu daha ele geçirilmiştir. Aryballoslar, tabaklar, ağırşaklar, mortar,
çanak, çok miktarda kovanlı fırlatıcı oku ucu ve altı adet VI. Mithradates Dönemine ait bronz sikke Mekân 5’ten 543,79 -541,50
m. seviye aralığında ele geçirilmiş diğer dikkat çeken buluntulardır. 543.06-542,17
m. seviyesi aralığında görülen yangın tabakası, diğer mekânlarda da görüldüğü üzere,
içerisinde bulunan çatı kiremitleri ile değerlendirildiğinde mekânın geç
evresine ait üst örtünün bir yangınla çöktüğünü göstermektedir.” (S. Yücel Şenyurt,
Atakan Akçay, Emirhan Bulut – Kurul Kalesi 2016 Yılı Kazı Çalışmaları, s. 137; 39.
Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt - 22-26 Mayıs 2017, Bursa)
Kalenin giriş kapısının kuzeyindeki iki odada pişmiş toprak Dionysos büstü, üç adet Kybele
heykelciği ve çok sayıda savaş aleti ele geçirilmiştir.
Unguentariumlar ve kalıp yapımı kabartmalı kâseler Kurul’da
ele geçirilen diğer buluntular arasındadır.
Kurul İç Kale’deki basamaklı tünel giriş kapısına entegre
duvar içinde bir niş içerisinde mermerden yapılmış Ana Tanrıça Kybele heykeli ise in situ halde açığa çıkarılmıştır.
Ordu’daki Kurul Kalesi’nde devam eden kazı çalışmalarında
arkeoloji dünyası için çok önemli sonuçlara ulaşıldı. Melet Irmağı havzası,
Mesudiye, Fatsa ve Ünye antikitesinin açığa çıkarılmasında önemli bir başlangıç
kabul edildi.
Nitekim Fatsa Cıngırt Kalesi ve son dönem Bolaman kazılarıyla
bölgedeki arkeolojik çalışmalar sürdürülmüş, Kurul’daki kazılar son aşamaya
varmıştır.
Ünye Kalesi Dönemleri
Kurul Kalesi’nde Kybele
Heykeli’nin bulunmasından birkaç gün sonra, 2016’nın Kasım ayında Yücel Şenyurt hocayı ve ekibini Ünye
Belediyesi aracılığıyla Tozkoparan’a
davet ettik.
Tozkoparan Kaya Mezarı ve Cevizdere
Havzası’nı incelediğimiz gezide ekipten Doç. Dr. Atakan Akçay, Ordu İl Kültür ve Turizm Müdürü Uğur Toparlak, Ordu Müzesi Müdürü Neşe Öncül ve Turizm Bürosu Şube Müdürü
Mehmet Korgancı bulunuyor.
Dönemin Ünye Belediyesi Başkan Yardımcısı Emrah Yılmaz ve mimar Sibel
Cerrahoğlu ile Ünye Tarih Araştırma Grubu’ndan Ahmet Kabayel ile birlikteyiz.
Zaman bulursak Ünye Kalesi’ne
geçeceğiz.
Şenyurt Hoca’ya Prof. Dr. İ.
Kılıç Kökten’in yıllar önce Cevizdere Havzası’nda yaptığı bir araştırmanın dosyasını
veriyorum…
Dikkatle inceliyor Hoca, ırmağın karşısındaki sekileri
gösterip, Kökten’in oraları işaret etiğini söylüyor. Yarım kalan Ünye
araştırmasının devamını getirmek gerekir diyorum Şenyurt Hoca’ya…
Tozkoparan Kaya Mezarı’yla birlikte Kale’deki anıtsal kaya
mezarına geliyor konu…
Kesin bir dönem ileri süremiyor ikisi için de...
Tarihsel dönemleri açığa çıkaracak arkeolojik bir kazı gerekli,
diyor.
Şenyurt Hoca’ya böyle bir kazının gerçekleşme imkân ve
ihtimalini soruyoruz.
Arkeolojik bir kazı nasıl başlatılır?
Ülkemizde gerçekleştirilen kazı çalışmaları üniversitelerin ve
enstitülerin ilgili bölümlerinden yerli ve yabancı bilim insanları ile Kültür
ve Turizm Bakanlığına bağlı müze müdürlüklerince yapıldığını açıklıyor.
Hemşerimiz Tarihçi Osman
Doğan aracılığıyla 2006’da Prof. Dr. Mehmet
Özsait tarafından bir yüzey araştırması yapılmıştı.
Ne var ki o tarihten bu yana kazı için önerilen yol ve
yöntemlerin hiç birinin işe yaramadı...
Başvurular sonuçsuz kaldı.
Ünye Kalesi’nde arkeolojik kazı yerine turistik donanım tercih
edildi.
Tüneller temizlendi, raylı iniş düzeneği hazırlandı.
Kaleye çıkış merdiveni inşa edildi.
Ama kalenin tarihsel dönemlerini açığa çıkaracak bilimsel
kazılara geçilemedi.
Son olarak Ordu Büyükşehir Belediyesi öncülüğünde, Ordu
Üniversitesi (ODÜ)’den üç akademisyenin Ünye’de gerçekleştirdiği söyleşi
programında ifade edildi: Ünye Kalesi
bölgenin en önemli tarihi yerleşimidir…
Üzerinde turizme yönelik yenileme ve donanım çalışmalarının
yanı sıra, mutlaka arkeolojik kazı
yapılmalıdır.
Archaeologica excavatio in
Unye Castle definite peragi debet.
(Romalı devlet adamı Cato’nun
her söz bitiminde yinelediği: “Ceterum, censeo Carthaginom esse delendam” deyişine benzer bir serzenişle!)
