Ordu Melet Irmağı Havzası ve Kurul Kalesi
Ordu ili yerleşiminin doğu kıyısından denize kavuşan Melet Irmağı (Melanthios), toplam 161
km uzunluğunda olup, Doğu ve Orta Karadeniz’in en temel coğrafi ayırıcılarından
birisidir. Irmak boyunca birçok arkaik yerleşime sahne olan bu gölge hakkında
ilk ciddi araştırma 1990’lı yılların başında Prof. Dr. Mehmet Özsait tarafından yapılmıştır.
Son yüzey araştırması ise 2018 yılında, Kurul Kazısını yapan
Prof. Dr. S. Yücel Şenyurt ve ekibi
tarafından yapılmıştır. Bir anlamda, 2010 yılında başlatılan Kurul Kazılarının
tamamlayıcısı olan bir yüzey araştırması gerçekleştirilmiş ve bu çalışmalarda
tümülüs-kurgan ve höyükler, kaya mezarları ve tünellerden oluşan bazı arkeolojik
yerleşimler tespit edilmiştir.
Kısa adı OMHAY
olan, “Ordu İli Melet Irmağı Havzası Yüzey Araştırması”, Ordu il sınırları içerisinde
kalan havzasındaki arkeolojik verilerin araştırılmasını amaçlayan bir projedir.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü’nün izniyle, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji
Bölümü adına, Prof. Dr. S. Yücel Şenyurt
ve ekibi tarafından gerçekleştirilmiştir.
Bölgenin en önemli akarsularından biri olan Melet Irmağı, Doğu ve Orta Karadeniz’in
en temel coğrafi ayırıcılarından birisidir.[2]
Irmak, Giresun Karagöl Dağları (3167 m.) ile Sivas-Koyulhisar ilçesi arasında,
Koyulhisar-Ortakent köyü sınırları içerisinden doğmaktadır. Denize ulaşmadan yaklaşık
10 km. önce, Esenyurt Köyü’nden itibaren, nispeten daha geniş bir vadi tabanına
oturmaya başlar ve Ordu şehir merkezinin de içerisinde yer aldığı geniş bir
alüvyon ovasının oluşumuna katkıda bulunur.
OMHAY araştırması kronolojisinde prehistorik dönemler,
Helenistik ve Roma dönemleriyle Ortaçağ’dan günümüze kadar süren tarihsel
devamlılık ve dönemlerin arkeolojik verileri incelenmiştir.
Beş bölgeye ayrılan araştırma alanı Mesudiye’den
başlamaktadır. Ardından Kabadüz, Gölköy, Ulubey ve son kısımda Melet Irmağı’nın
denize ulaştığı, modern Ordu ilinin de içerisinde yer aldığı sahil kesimi yer
almaktadır.
Mesudiye İlçesi Araştırmaları
Mesudiye ilçesi, Melet Irmağı havzasının kuzeyinde yer alır;
Sivas, Tokat ve Giresun’la sınırdaştır. Yüksek bir plato üzerinde (ortalama
1150 m.) yer alan Mesudiye’nin güneydoğusunda Sivas’ın Koyulhisar ilçesi
bulunmaktadır. Koyulhisar ilçesinde yapılan yüzey araştırmalarında, Kelkit Vadisi ile bu vadiye kuzey-güney
yönünde bağlanan küçük akarsu yatakları tarafından oluşturulmuş dar vadiler
üzerinde ortalama 2000 m.yi bulan yüksek yaylalarda çeşitli arkeolojik yerleşim
alanları tespit edilmiştir. Özellikle Erken Tunç Çağı malzemeleri veren küçük
boyutlu höyük yerleşimleri dikkat
çekmektedir.[3]
Mesudiye’nin güney, doğu ve batı kesimleri, coğrafi geçiş bölgesi özelliğinden
dolayı Karadeniz’in kıyı kesimlerinde görülmeyen höyük tipi yerleşimlere ev
sahipliği yapmaktadır.
Melet Irmağı’nın Kuzeyi
Mesudiye dışında kalan kısım, Melet Irmağının kuzeyi ve
güneyi olmak üzere iki bölümde incelenmektedir.
Kuzey kesimde tespit edilen ilk yerleşim, Mesudiye’nin 14
km. güneydoğusundaki Maden Köyü ve Maden Galerileri’dir.
Mesudiye (Milas) madenlerinin de bulunduğu bölge, Osmanlı kayıtlarında yer
almaktadır.
Herközü Tümülüsü (M18-2):
Maden köyünün 2,5 km. güneyinde yer alan yerleşimde, yüksek bir kaya üzerine
açılmış bir kaya mezarı ile bir kurgan tespit edilmiştir. Aşağı havzaya
doğru inildedikçe, sırasıyla şu yerleşim ve mezar alanlarına rastlanır:
Konacık
Köyü Kaya Mezarları
Terek
Kayası
Kaleköy
ve Saray Deresi
Arıkmusa
Basamaklı Tüneli ve Kaya Mezarı
Melet Irmağı’nın Güneyi
Güney kesimde, iç bölgelere doğru gidilen rotada bazılarının
tespiti Özsait tarafından yapılmış
çoğu höyük olan ören yerleri şunlardır:
Pilav
Tepesi Höyüğü
Çiğ
Göl Kurganları
Şeyhoğlu
Tepesi Höyüğü
Müslüm
Sarıca Höyüğü
Küllüce
1 ve Küllüce 2 Höyükleri
Esatlı
Köyü Kaya Üstü Resimleri ve Yazıtları
Ziraat
Höyüğü
Çukurçayır
Höyüğü
Yazıtarla
Höyüğü
Tepetarla
Arkeolojik Yerleşim Alanı
Kargatepe
Taştekne
Nekropolü
Göllüyazı
Höyüğü
Bektaş
Tepe Höyüğü
Hanyeri
Höyüğü
Güleyanı
Tepesi ve Kurganı
Çaltepe
Köyü Kaya Mezarları
Çavdar
Köyü Kaya Mezarı
İncik
Tepe Nekropolü
Alan
Köyü Kaya Mezarları
Sonuç
Kurul Kazısının tamamlayıcısı konumundaki bu yüzey
araştırmasında öne çıkan olgu, Mesudiye merkezli ören yerlerinin Tokat ve Sivae
illerine yaklaşan sınırlarında belirleyici yapı höyüklerdir. Bu höyüklerden
tespit edilenlerde, çoğunlukla MÖ 4. Bin yılın sonu ile MÖ 3. Bin yılın ilk
yarısına ait seramik buluntuları ile öne çıkmaktadır. MÖ 2. Bin yıl karakterli
yerleşim veya malzemelere ise henüz rastlanmamış olup, özellikle Çavdarlı ve
Çardak köylerinde Demir Çağı seramiklerine de rastlanmıştır.[4]
Mesudiye havzası içerisinde özellikle bakır, altın, gümüş
madenlerinin son derece yoğun olması, birçok höyükte maden üretim atıklarına
rastlanması özellikle MÖ 3. Bin yılda Anadolu için son derece önemli bir maden
havzası olabileceğine işaret etmektedir.
[Bu makalede yer alan tespitler ve görsel malzemeler, Prof. Dr. Şenyurt ve ekibine ait -adını
belirttiğimiz- proje çalışması metninden alınmıştır.]
24.06.2020,
Ünyekent
[1] Atakan Akçay,
S. Yücel Şenyurt, Seda Kara, Leyla Yorulmaz, Umut Zoroğlu, A. Emirhan Bulut;
ORDU-MELET IRMAĞI HAVZASI YÜZEY ARAŞTIRMASI, 2018 YILI ÇALIŞMALARI, TC. Kültür
ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. 37.
Araştırma Sonuçları toplantısı, 1. Cilt, s. 171-192
[2] Age, s.
171
[3] Age, s.
173
[4] Age, s.
184
