25 Haziran 2020 Perşembe

Ordu Melet Irmağı Havzası ve Kurul Kalesi


Ordu Melet Irmağı Havzası ve Kurul Kalesi


Ordu ili yerleşiminin doğu kıyısından denize kavuşan Melet Irmağı (Melanthios), toplam 161 km uzunluğunda olup, Doğu ve Orta Karadeniz’in en temel coğrafi ayırıcılarından birisidir. Irmak boyunca birçok arkaik yerleşime sahne olan bu gölge hakkında ilk ciddi araştırma 1990’lı yılların başında Prof. Dr. Mehmet Özsait tarafından yapılmıştır.
Son yüzey araştırması ise 2018 yılında, Kurul Kazısını yapan Prof. Dr. S. Yücel Şenyurt ve ekibi tarafından yapılmıştır. Bir anlamda, 2010 yılında başlatılan Kurul Kazılarının tamamlayıcısı olan bir yüzey araştırması gerçekleştirilmiş ve bu çalışmalarda tümülüs-kurgan ve höyükler, kaya mezarları ve tünellerden oluşan bazı arkeolojik yerleşimler tespit edilmiştir.

2018 Yılı Ordu –Melet Irmağı Havzası Yüzey Araştırması[1]  

Kısa adı OMHAY olan, “Ordu İli Melet Irmağı Havzası Yüzey Araştırması”, Ordu il sınırları içerisinde kalan havzasındaki arkeolojik verilerin araştırılmasını amaçlayan bir projedir. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izniyle, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü adına, Prof. Dr. S. Yücel Şenyurt ve ekibi tarafından gerçekleştirilmiştir.
Bölgenin en önemli akarsularından biri olan Melet Irmağı, Doğu ve Orta Karadeniz’in en temel coğrafi ayırıcılarından birisidir.[2] Irmak, Giresun Karagöl Dağları (3167 m.) ile Sivas-Koyulhisar ilçesi arasında, Koyulhisar-Ortakent köyü sınırları içerisinden doğmaktadır. Denize ulaşmadan yaklaşık 10 km. önce, Esenyurt Köyü’nden itibaren, nispeten daha geniş bir vadi tabanına oturmaya başlar ve Ordu şehir merkezinin de içerisinde yer aldığı geniş bir alüvyon ovasının oluşumuna katkıda bulunur.
OMHAY araştırması kronolojisinde prehistorik dönemler, Helenistik ve Roma dönemleriyle Ortaçağ’dan günümüze kadar süren tarihsel devamlılık ve dönemlerin arkeolojik verileri incelenmiştir.
Beş bölgeye ayrılan araştırma alanı Mesudiye’den başlamaktadır. Ardından Kabadüz, Gölköy, Ulubey ve son kısımda Melet Irmağı’nın denize ulaştığı, modern Ordu ilinin de içerisinde yer aldığı sahil kesimi yer almaktadır.

Mesudiye İlçesi Araştırmaları

Mesudiye ilçesi, Melet Irmağı havzasının kuzeyinde yer alır; Sivas, Tokat ve Giresun’la sınırdaştır. Yüksek bir plato üzerinde (ortalama 1150 m.) yer alan Mesudiye’nin güneydoğusunda Sivas’ın Koyulhisar ilçesi bulunmaktadır. Koyulhisar ilçesinde yapılan yüzey araştırmalarında, Kelkit Vadisi ile bu vadiye kuzey-güney yönünde bağlanan küçük akarsu yatakları tarafından oluşturulmuş dar vadiler üzerinde ortalama 2000 m.yi bulan yüksek yaylalarda çeşitli arkeolojik yerleşim alanları tespit edilmiştir. Özellikle Erken Tunç Çağı malzemeleri veren küçük boyutlu höyük yerleşimleri dikkat çekmektedir.[3] Mesudiye’nin güney, doğu ve batı kesimleri, coğrafi geçiş bölgesi özelliğinden dolayı Karadeniz’in kıyı kesimlerinde görülmeyen höyük tipi yerleşimlere ev sahipliği yapmaktadır.

Melet Irmağı’nın Kuzeyi

Mesudiye dışında kalan kısım, Melet Irmağının kuzeyi ve güneyi olmak üzere iki bölümde incelenmektedir.
Kuzey kesimde tespit edilen ilk yerleşim, Mesudiye’nin 14 km. güneydoğusundaki Maden Köyü ve Maden Galerileri’dir. Mesudiye (Milas) madenlerinin de bulunduğu bölge, Osmanlı kayıtlarında yer almaktadır.
 Herközü Tümülüsü (M18-2): Maden köyünün 2,5 km. güneyinde yer alan yerleşimde, yüksek bir kaya üzerine açılmış bir kaya mezarı ile bir kurgan tespit edilmiştir. Aşağı havzaya doğru inildedikçe, sırasıyla şu yerleşim ve mezar alanlarına rastlanır:
Konacık Köyü Kaya Mezarları
Terek Kayası
Kaleköy ve Saray Deresi
Arıkmusa Basamaklı Tüneli ve Kaya Mezarı

Melet Irmağı’nın Güneyi

Güney kesimde, iç bölgelere doğru gidilen rotada bazılarının tespiti Özsait tarafından yapılmış çoğu höyük olan ören yerleri şunlardır:
Pilav Tepesi Höyüğü
Çiğ Göl Kurganları
Şeyhoğlu Tepesi Höyüğü
Müslüm Sarıca Höyüğü
Küllüce 1 ve Küllüce 2 Höyükleri
Esatlı Köyü Kaya Üstü Resimleri ve Yazıtları
Ziraat Höyüğü
Çukurçayır Höyüğü
Yazıtarla Höyüğü
Tepetarla Arkeolojik Yerleşim Alanı
Kargatepe
Taştekne Nekropolü
Göllüyazı Höyüğü
Bektaş Tepe Höyüğü
Hanyeri Höyüğü
Güleyanı Tepesi ve Kurganı
Çaltepe Köyü Kaya Mezarları
Çavdar Köyü Kaya Mezarı
İncik Tepe Nekropolü
Alan Köyü Kaya Mezarları

Sonuç

Kurul Kazısının tamamlayıcısı konumundaki bu yüzey araştırmasında öne çıkan olgu, Mesudiye merkezli ören yerlerinin Tokat ve Sivae illerine yaklaşan sınırlarında belirleyici yapı höyüklerdir. Bu höyüklerden tespit edilenlerde, çoğunlukla MÖ 4. Bin yılın sonu ile MÖ 3. Bin yılın ilk yarısına ait seramik buluntuları ile öne çıkmaktadır. MÖ 2. Bin yıl karakterli yerleşim veya malzemelere ise henüz rastlanmamış olup, özellikle Çavdarlı ve Çardak köylerinde Demir Çağı seramiklerine de rastlanmıştır.[4]
Mesudiye havzası içerisinde özellikle bakır, altın, gümüş madenlerinin son derece yoğun olması, birçok höyükte maden üretim atıklarına rastlanması özellikle MÖ 3. Bin yılda Anadolu için son derece önemli bir maden havzası olabileceğine işaret etmektedir.

[Bu makalede yer alan tespitler ve görsel malzemeler, Prof. Dr. Şenyurt ve ekibine ait -adını belirttiğimiz- proje çalışması metninden alınmıştır.]


24.06.2020, Ünyekent



[1] Atakan Akçay, S. Yücel Şenyurt, Seda Kara, Leyla Yorulmaz, Umut Zoroğlu, A. Emirhan Bulut; ORDU-MELET IRMAĞI HAVZASI YÜZEY ARAŞTIRMASI, 2018 YILI ÇALIŞMALARI, TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. 37. Araştırma Sonuçları toplantısı, 1. Cilt, s. 171-192
[2] Age, s. 171
[3] Age, s. 173
[4] Age, s. 184





Hiç yorum yok:

Yorum Gönder