Karadeniz Arkeolojisi - Roma İmparatorluğu’nda iletişim
Roma Ulaşım ve Posta Sistemi (Cursus Publicus), ana yollar ve güzergâhlar boyunca stratejik
olarak yerleştirilmiş bir röle istasyonları ağından oluşuyordu. Bu istasyonlar,
sistemi kullanan kuryeler, yolcular ve görevliler için konaklama, dinlenmiş
atlar ve diğer temel hizmetleri sağlıyordu. Cursus Publicus ağının temel bir
bileşeniydi. Bu istasyonlar, genellikle yaklaşık 20 ila 30 mil (32,18 ila 48,28
km) aralıklarla ana yollar ve güzergâhlar boyunca stratejik olarak
konumlandırılmıştı. Romalı mühendisler, bu istasyonları sistemi kullanan
yolculara, habercilere ve görevlilere temel hizmetler sağlamak için
tasarladılar. Röle istasyonlarının temel avantajlarından biri dinlenmiş atların
bulunmasıydı. Haberciler ve yolcular her istasyonda dinlenmiş bir ata
geçebiliyordu ve bu da hayvanları yormadan daha uzun mesafeleri daha hızlı kat
etmelerini sağlıyordu.
.jpg)
Cursus Publicus, at sırtında veya savaş arabalarında seyahat eden yetenekli haberciler ve kuryeler çalıştırıyordu ve bu da uzun mesafelerde nispeten hızlı iletişim sağlıyordu. Bu haberciler genellikle imparatorluğun farklı bölgeleri arasında önemli gönderileri, resmi emirleri ve haberleri taşımaktan sorumluydu. Haberciler hiyerarşik olarak organize edilmişti ve her bir aktarma istasyonunda bir kurye rölesi bulunuyordu. Bir kurye bir istasyona vardığında ya atını dinlenmiş bir atla değiştirir yahut mesajı yolculuğa devam edecek olan bir sonraki kuryeye iletirdi. Haberciler genellikle statülerini ve Cursus Publicus ile olan ilişkilerini belirtmek için belirgin üniformalar giyer veya resmi mühürler taşırdı.
Alt Yapı ve İletişim
Sistem ayrıca hükümet yetkililerini, askeri memurları ve hızlı
ve etkili bir şekilde seyahat etmesi gereken diğer önemli personeli taşımak
için de kullanılıyordu. Bu, yetkililerin atandıkları görevlere taşınmasını
kolaylaştırdı ve acil durumlara veya krizlere hızlı yanıt verilmesini sağladı.
Yetkilileri hızlı bir şekilde taşıma yeteneği, Roma hükümetinin geniş
toprakları üzerinde kontrolü sürdürmesini ve tutarlı bir yönetim sağlamasını
sağladı.
Cursus Publicus ayrıca posta ve paketleri de idare ederek Roma
İmparatorluğu içinde bilgi ve ticaretin verimli akışına katkıda bulunuyordu.
Sistemin devlet tarafından işletilen yapısı, imparatorluk genelinde taşınan
değerli belgelerin ve malların güvenliğini sağlamaya yardımcı oluyordu.
Cursus Publicus, tüccarların imparatorluğun farklı
bölgelerindeki piyasa koşulları hakkında sipariş göndermelerine ve bilgi
almalarına olanak sağlayarak uzun mesafeli ticareti kolaylaştırdı. Vergi
kayıtları ve yasal kararnameler gibi önemli idari belgeler imparatorluğun
çeşitli bölgelerine hızlı ve güvenilir bir şekilde taşınabiliyordu.
Elbette, böylesine karmaşık bir posta sistemi gelişmiş bir altyapı olmadan
çalışamazdı. Ve Roma o dönemde dünyanın
en iyi yol ağlarından birine sahipti. Roma hükümeti, Cursus Publicus'un
etkili bir şekilde işlemesi için gerekli altyapıyı sürdürmeye kararlıydı. Habercilerin, görevlilerin ve malların
etkili bir şekilde taşınması için elzem olan iyi inşa edilmiş yollar ve sağlam
köprülerden oluşan geniş bir ağ inşa etmeye ve sürdürmeye yatırım yaptılar.
Altyapı bakımına odaklanmak,
iletişimi ve ulaşımı kolaylaştırarak imparatorluğun genel istikrarına ve
bütünlüğüne katkıda bulundu.
%20Yol%20A%C4%9F%C4%B1%20Haritas%C4%B1.jpg)
Dünyanın İlk FedEx'i![1]
Cursus Publicus, özellikle ulaşım ve iletişim konularından
sorumlu imparatorluk ofisi tarafından denetlenen Roma hükümetinin doğrudan
kontrolü altındaydı. Bu merkezi kontrol, sistem genelinde tutarlılık,
verimlilik ve standardizasyon sağladı. Cursus Publicus'un kurulması ve
işletilmesi, Roma İmparatorluğu'nun örgütsel ve idari becerisini gösterdi.
Sistem öncelikle hükümete ve toplumun seçkin üyelerine hizmet etse de, modern
ulaşım ve iletişim sistemlerini etkilemeye devam eden posta ve kurye
hizmetlerindeki gelecekteki gelişmeler için temel oluşturdu.
Perslerden aktarılan bu sistemi Romalılar mükemmelliğe
ulaştırdılar.
Son derece etkili bir iletişim biçimi haline gelene kadar sistemin
tüm yönlerini geliştirdiler. Roma antik dünya için eşsiz bir örnekti. Tek bir
gün ve gecede yaklaşık 270 kilometre (170 mil) kat edilebiliyordu. Bu mesafe antik
çağlarda önemliydi ve takip eden yüzyıllar boyunca da rakipsiz kalacaktı.
Zamanla, her yeni imparator Cursus Publicus'ta iyileştirmeler
yaptı, yeni duraklar ekledi, yolları iyileştirdi ve ağları genişletti. Tüm yol
ağı, "Tabula Peutingeriana"
denilen haritalara ayrıntılı olarak işlendi.
Cursus Publicus’un Sonu
Tüm imparatorluklar gibi Roma İmparatorluğu'nun kaderi kalıcı
bir refah olmadı. İçte yaşanan siyasi karmaşalar ve sınırları dışından gelen saldırılar
sonunda çöktü ve ikiye bölündü. Batı Roma İmparatorluğu hızla sona erdi, ancak
Doğu Roma İmparatorluğu Bizans biçiminde yaşamaya devam etti. Batı'da, gelen
barbar kavimler Cursus Publicus'un önemini anladılar ve bunu kendi
avantajlarına kullandılar. Ostrogotların Kralı Theodoric, yeni krallığının
sınırları içinde Roma posta sisteminin temellerini korudu. Ancak doğuda Cursus
Publicus neredeyse hiç rahatsız edilmeden işlemeye devam etti. Ancak
maliyetleri çok büyüktü. Yolların bakımı yapılmalı, duraklar tedarik edilmeli
ve her şey sorunsuz yürümeliydi. Zaten dış saldırılar ve iç çekişmelerle
boğuşan Bizans İmparatorluğu için bu artan bir masraftı.
Ancak zamanla "parçalandı". Sarayın yükünü çeken
maliyetleri azaltmak için, krallığın bazı kısımlarına artık hizmet
verilmiyordu. Sadece imparatorluğun refahı için hayati önem taşıyan yollar
hizmette bırakılmıştı. İmparator Justinian, dönemin birçok tarihçisinin
eleştirdiği bir hareket olan Cursus Publicus'un parçalanmasında en önde gelen
isimdi.
Bizans sona erdiğinde, Roma Cursus Publicus'unun parçaları
yeni gelen Araplar ve ardından Osmanlılar tarafından benimsendi. Batı'da da,
Cursus Publicus'un parçaları Karolenj İmparatorluğu altında MS 9. yüzyıla kadar
faaliyette görünüyor. O kadar etkiliydi ki, yüzyıllar boyunca varlığını
sürdürdü.[2]
.jpg)
Antik Roma’da Taşımacılık
Cursus Publicus, imparatorluğun ulaşım ihtiyaçlarını
karşılaması yanında en önemli işlevi devlet iletişimini güvence altına almasıdır.
Yönetici kadrolar bu sistem sayesinde, ülke topraklarını güvenli bir biçimde
bir uçtan bir uca kat edebilmiştir.
Son olarak da cursus publicus belirli malların taşınmasını sağlamıştır.
Bu görevleri yerine getirenlerin cursus publicus personeli
değil, devlet işleri için seyahat eden bireysel hükümet temsilcileriydi. Cursus
publicus, yalnızca yönetimi ve yol istasyonlarının işletilmesi için gerekli
olan personeli içeriyordu. Bunlar arasında veterinerler, vagon yapımcıları ve
çeşitli yol istasyonlarındaki hayvanların bakımı, dağıtımı ve bakımından
sorumlu seyisler vardı. Ne kuryeler ne de vagon sürücüleri cursus publicus'a
ait olmadığından, cursus publicus aracılığıyla seyahat eden hükümet
temsilcileri başlı başına bir ulaşım sistemi kullanmıyorlardı. Yerel
bireylerden veya topluluklardan talep edilen hayvanları kullanan cursus
publicus'un tesislerine dayalı bir altyapı kullanıyorlardı.
Bu kurumsallaşma, devletin resmi organlarıyla sivil hayatın
organik bireşimini ortaya çıkarıyordu.
Genel anlamda taşımacılık
(nakliyat) denince akla kara
taşımacılığı geliyordu.
Kara taşımacılığı, yayalar ve atlar olmak üzere iki ana unsura
dayanıyordu. Eşya taşımacılığında katır, eşek ve öküz arabaları tercih
ediliyordu.
Yayalar: Askerler ve sivil vatandaşlar kendi özel
eşyaları ile ve yaya çok sık yolculuk yapardı. Askerler gerekli teçhizat ve
malzemelerini kendi sırtlarında taşır. Sırtta taşıma genelde omuza/boyuna
sepet/çanta asılarak (iugum) yapılır.
Bazen soylu kişiler, köle veya öküzlerin çektiği tahtırevan
(lecticae, sellae) ile yolculuk yapardı.
Atlar ve at arabaları: Atlar, yaygın olarak binek, yarış ve
savaşta kullanılan dönemin en önemli ulaşım araçlarıydı. İmparatorluğun her
tarafından farklı at cinsleri kullanılırdı (Libya atları gibi). Bazı atlar
yarış, bazıları savaş için uygundu. Bazen katırlar binek hayvanı olarak
kullanılırken, doğu eyaletlerinde develer kullanılırdı.
At koşum takımları, eyer ve nal gibi aksamlarıyla atlar ve at
arabaları dönemin önemli sanayi kollarını oluşturuyordu ve cursus publicus’un önemli
bir parçasıydı.
Eşya Taşımacılığı: Yük, cursus publicus'ta nispeten önemsiz
bir rol oynamıştır. Galatya fermanı, principate (hükümdarlık gücü) için bu
yükün esas olarak devlet yöneticilerine ait bagajlardan oluştuğunu belirtir.
Ordu için gerekli erzaklar ve büyük ölçekli yük taşımacılığı, cursus publicus
tarafından organize edilse de ayni vergileri taşımak için vergilendirilenlerin
olanakları kullanılıyordu.[3]
Geç imparatorluk döneminde ise cursus publicus, vergi
paralarını toplamak, ordu için silahlar veya giysiler veya imparatorluk sarayı
gibi devlet endüstrisinden gelen bir dizi ürünü taşımak için kullanıldı.
Sonuç olarak cursus publicus bir postane gibi teslimat hizmeti
veren bir sistem değildi, ancak resmi ulaşımın sağlanmasına izin veren bir
altyapıydı. Bu anlamda Roma yolları, Roma tarihi, siyaseti ve kültürüyle yakından
ilişkilidir. Bu tür lojistik arterler tüm iletişim ve değişim süreçlerinin
temelini oluşturur. Yalnızca askeri fetih ve güvenliği sağlamakla kalmaz, aynı
zamanda organize bir devletin yanı sıra ticaret, gıda tedariki ve kültürel
değişimin yaratılmasına da katkı sağlar. Roma yolları, somut coğrafi konumları,
mekânsal ve kültürel bağlamlarıyla birlikte dönemin en önemli arkeolojik
kaynaklarından sayılır.
Kaynaklar:
Kolb, Anne. 2001, Transport and Communication
in The Roman State “The cursus publicus”, British Library Press
Kolb, Anne. 2019, Roman Roads: New Evidence -
New Perspectives, De Gruyter Press, University of Zurich, Switzerland
Ancient-origins.net (Antik Kökenler Sitesi), Timolin, Kildare
/ Ireland
Tacitus, Historiae; by
Ronald H. Martin (Author) 1981, Tacitus and the Writing of History
Herodotos, Historia, Tarih VII; 2019, İş Bankası Kültür Yay.
Kaplan, Davut. 2021, 12. Ders Notları, 19 Mayıs Üniv. Arkeoloji
Bölümü.
