İkiztepe Buluntuları
İkiztepe, Karadeniz bölgesi Erken Tunç Çağı kültürünün anlaşılması için anahtar olmuş bir yerleşmedir. Antik Çağ’da Halys adıyla bilinen Kızılırmak’ın denize döküldüğü delta üzerindedir. Yerleşim dört tepe (höyük) üzerinde kurulmuştur. Tepe II’de Geç Kalkolitik ve Erken Tunç Çağı III, Tepe III’de Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı ve Demir Çağı yerleşimleri vardır.
Yapılan kazılarda ele geçen buluntular, MÖ. 4000 yıllarına aittir. Anadolu’da
henüz yazının bilinmediği Tarihöncesi
dönemdir.
İkiztepe Höyüğü
İkiztepe Samsun’un 55 km. Bafra’nın 7 km. kuzeybatısında ve bugünkü İkiztepe köyünün sınırları içinde yer alır. Deniz seviyesinden yaklaşık 20 m. yükseklikte, Bafra ovasının batısını sınırlayan alçak tepelerden en kuzeydekinin uzantısı üzerindedir.
İkiztepe topografik açıdan iki büyük iki de küçük olmak
üzere toplam dört tepeden oluşmaktadır. Bu tepeler 360 m. (kuzey-güney) ve 200
m. (doğu-batı) boyutlarında, oval biçimli 66 dönümlük bir alanı kapsar.
Tepe I: Bu
yükseltilerin en büyüğüdür. Ovanın bugünkü düzeyinden 29 m. yüksekliktedir.
Doğu-batı doğrultusunda yer alan oval biçimli yerleşim, 180x130 m.
boyutundadır.
Tepe II: Tepe I’in 50 m. kadar kuzeyindedir. (115x90 m.)
Tepe III: Tepe II.’nin 50 km. kuzeybatısında, 16
m. yükseklikte, oval biçimlidir. (45x108 m.) En önemli buluntuların elde
edildiği yerleşimdir.
Tepe IV: Tepe I’in 40 m. kuzeybatısındadır.16 m.
yüksekliktedir. (90x80 m.)
Bugün deniz kıyısının 6-7 km. güneyinde kalan İkiztepe’nin
bir zamanlar deniz kenarında bulunduğunu jeolojik incelemeler ortaya
koymaktadır. Aynı şekilde bugün Kızılırmak’ın esas kolunun 1,5 km. batısında
yer almasına karşın vaktiyle nehrin kenarında yer aldığı bilinmektedir. Bu
durumda İkiztepe, Bafra Ovası dolayısıyla Kızılırmak deltası oluşmadan önce,
bir zamanlar Karadeniz Nehri’nin Karadeniz’e döküldüğü noktada yer alıyordu. Bu
durum İkiztepe’yi kıyı ve nehir
balıkçılığı açısından önemli bir konuma yerleştirmektedir. Bu aşamada bölge
halklarının ağırlıkla avcı-toplayıcı topluluklardan oluştuğunu söylemek
mümkündür. Ancak toprağa bağlı hayat tarzını da sürdürdükleri yani tarımsal
üretim yaptıkları, çanak çömlek üretimi yanında Erken Tunç Çağı’nın habercisi
olan maden işçiliğinin de bölgede başlamış olduğunu görmekteyiz.
Coğrafi konumu nedeniyle İkiztepe, hem Karadeniz kesimiyle hem
de Kızılırmak Nehri boyunca Anadolu’nun diğer kesimleriyle oldukça güçlü ticari-kültürel
ilişkiler içerisinde olduğunu söyleyebiliriz.
Tabakalaşma
29 yıldan bu yana gerçekleştirilen İkiztepe kazılarında toplam 3 kültür katı saptanmıştır.
I. Kat: Er-Hitit ya da Geçiş Çağı (MÖ. 2100-1700)
II. Kat: Erken Tunç Çağı (MÖ. 3000-2500)
III. Kat: Geç Kalkolitik Çağ. (MÖ. 4300-3200)
Tepe I’de A açmasında Dromoslu
Mezar yapısı Hellenistik Döneme aittir.
Tepe III’de Geç Demir Çağı, Hellenistik Çağ ve Bizans dönemi
yerleşmeleri tespit edilmiştir. Son yıllarda yapılan bu tespitler özellikle
çanak çömlek parçalarında yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkmıştır.
İkiztepe Buluntuları ve Ana Tanrıça İdolleri
Neolitik dönemden itibaren devam eden Ana Tanrıça Kültü’nü temsil eden, aynı zamanda bereket ve çoğalma ile ilgili idoller ve heykelcikler İkiztepe buluntuları arasında önemli bir yer tutar. 1974’de U. Bahadır Alkım’ın başlattığı, 1981’de Önder Bilgi’nin devam ettiği kazılarda ele geçirilen Ana Tanrıça idolleri farklı bir idol geleneğinin temsilcileridir. Pişmiş topraktan üretilen bu heykelciklerin benzer figürleri İkiztepe mızrak uçları üzerinde kabartma bezeme olarak yer almaktadır. Boğa başını andıran “W” biçimindeki figürler ise Anadolu’da Neolitik Dönem’de görülür. Çatalhöyük kazılarında benzer figürinlerin ele geçirilmesi, İkiztepe kültüründe ve Hititlerin Fırtına Tanrısı Logosunda tekrar karşımıza çıkması, Anadolu Kültür yapılanmasında özel olarak incelenmesi gereken bir olgudur.
İkiztepe, Orta Anadolu’nun kuzeyinde ana tanrıça
ve boğa kültüyle ilgili inancın yaygın olduğu bir yerleşimdir. Kilden yapılmış
bir sunakla birlikte açığa çıkarılan kadın figürinleri, Orta Karadeniz yöresine
has özellikler taşıyan Ana Tanrıçalardır.
İkiztepe mezarlarına bırakılan mızrak uçları üzerinde görülen, başlarında
kabartma diskler yer alan, erkek ve kadın figürlerin Güneş Tanrısı ve Tanrıçasıyla
bağlantılı olduğu düşünülmektedir. (Prof. Dr. Tayfun Yıldırım)
İkiztepe buluntuları ağırlıklı olarak ETÇ III dönemine
aittir ve İkiztepe mezarlıklarında ele geçirilmiştir. Samsun Arkeoloji ve
Etnografi Müzesi’nde sergilenmektedir. Ancak müze günümüzde yapı ve kapasite
açısından yetersizdir. Bunun farkında olan yetkililer, yeni ve yeterli bir
Samsun Müzesi inşasına karar vermişlerdir. Birkaç yıl önce inşaat başlamış, inşaatı
üstlenen firma, dövizdeki yükselişi bahane ederek, faaliyetini durdurmuştur. Mevcut
yeri yetersiz bulan müze yöneticileri ise, müze eserlerinin teşhirinde sorun
yaşamakta ve çoğunlukla müze ziyaretçilere kapalı durumdadır.
İkiztepe Mezarlığı
İkiztepe Kazısının 1980 dönemi çalışmalarının en önemli sonucu, Karadeniz'in bu orta kesiminde Eski Tunç lll'e, ait büyük bir nekropolün varlığının saptanması ve gömüt hediyeleri arasında bulunan çok sayıdaki madeni eserlerin söz konusu çağda Anadolu'nun maden endüstrisine olan katkılarının belirlenmesidir. [Bkz. Prof. Dr. U. Bahadır Alkım 1980 Dönemi İkiztepe Kazısı.]
Madeni eşyalar yanında diğer en önemli buluntular yine
İkiztepe Mezarlarında ele geçirilmiştir. Kazılarda Tepe I civarında 665 adet mezar bulunmuştur. Bunlar
basit toprak mezarlardır ölüler mezarlara kolları iki yanda sırtüstü
yatırılmışlardır. Ölü eşyası olarak çok çeşitli seramikler, metal eserler
/silah-takı) figürinler, taş eserler bırakılmıştır. Bebekler ise ev içlerine
gömülmüştür.
ETÇ III’de İkiztepe halkının özellikle madeni savaş araç
gereçlerine bu kadar çok sayıda sahip olması, kadın mezarlarında bile bu
nesnelerin bulunması, halkın savaşçı bir toplum olduğunun göstergesidir.
Ayrıca halkın ana ve bereket tanrıçasına inandıkları, çok
sayıda ele geçen idollerden anlaşılmaktadır. İdareci sınıf ise halk gibi
yaşamakta, İç Anadolu Bölgesi'nin beyleri gibi ayrıcalıklı sınıf özellikleri
taşımamaktadır.
(Devam edecek.)
Yararlanılan kaynaklar:
Doç. Dr. Davut Yiğitpaşa, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü
Prof. Dr. Uluğ Bahadır Alkım, Birinci ve İkinci Dönem İkiztepe Kazıları
(1983)
Prof. Dr. Önder Bilgi, Samsun İkiztepe Arkeolojik Kazıları
Tepe III çalışmaları (1993-94).
Prof. Dr. Mehmet Özsait, Orta Karadeniz Bölgesi’nde Yeni
Prehistorik Yerleşmeler, TBKKB II; 124-130
Prof. Dr. Tahsin Özgüç, Samsun Hafriyatının 1941-1942 Yılı Neticeleri,
III, TTKong. 1948
Prof. Dr. İ.K.Kökten, N. Özgüç, T. Özgüç, Samsun TTK Raporu, Belleten 1945
Ünyekent,
03.02.2021
http://www.unyekent.com/k41-canik-dergisi/h18463-ikiztepe-buluntulari.html
