Karadeniz Arkeolojisi - Antik Roma’da Posta ve Ulaşım Sistemi:
“Cursus Publicus”
Hiçbir büyük imparatorluk, düzgün bir iletişim ve ulaşım
sistemi olmadan gerçekleşemez. Lojistik, geniş bir diyarı iyi bir mekanizma
gibi işler durumda tutan ve onu iyi düzenlenmiş bir ulusta bir araya getiren unsurdur.
Tarih boyunca, her büyük imparatorluğun kendi kurye sistemi, yol ağı ve ulaşımı
vardı ve bu da başarısını ve işlevselliğini garanti altına alıyordu. Bunların
arasında tartışmasız en bilineni, antik Roma posta ve ulaşım sistemi olan Cursus Publicus'tu.
Antik Roma’da Posta Sistemi (Cursus Publicus), yaygın olarak yanlış anlaşılan, kendine özgü bir
Roma hükümet kurumuydu. Hükümet iletişimini, hükümet yetkililerinin seyahatini
ve belirli yük mallarının taşınmasını mümkün kılan cursus publicus,
imparatorluk genelinde Roma yönetiminin güvence altına alınmasında ve
uygulanmasında hayati bir rol oynamaktaydı. Günümüzde bu kurum, işlevi ve organizasyon
yapısı itibariyle modern posta sistemlerinden oldukça farklı olmasına rağmen,
birçok kişi tarafından hala 'posta ofisi' veya 'hükümet karakolu' olarak
adlandırılmaktadır.
Oysa cursus publicus,
belirlenmiş turlar düzenleyen ve evrensel olarak kullanılabilen bir posta
sistemi değildir. Postane gibi bir teslimat hizmeti olmadığı gibi daha ziyade
devlet yetkilileri tarafından kullanılmak üzere oluşturulmuş bir altyapı
düzenidir.[1]
Roma Posta Sistemi
İmparator Augustus
tarafından uzak eyaletlerin valileriyle hızlı ve güvenilir bir haberleşme
sağlamak amacıyla güçlü bir posta sistemi oluşturuldu. Bütün büyük yolların
üstünde çeşitli aralıklarla yedekleme merkezleri bulunmaktaydı ve bu sistem
imparatorluğun karmaşık askeri ve yönetsel sisteminin vazgeçilmez bir parçasıydı.
Perslerden örnek alınarak düzenlenen kurye teşkilatı (Cursus Publicus),
merkezi idareye eyaletlerden haber taşımış ve bütün imparatorluğu Roma’dan
yönetebilme imkânı sağlamıştır. Deniz yolculuğunun daha rahat olmasına rağmen,
imparatorluk sınırlarında (limes)
savaş tehdidi altındaki bölgelerle haberleşme genel kural olarak kara yoluyla
yapılmaktadır. Bunun dışında deniz yolunun kış mevsimi boyunca kullanılamaması,
karayolu ulaşımını ticari taşımacılık açısından da önemli kılmıştır.
Dolayısıyla egemenlikleri altındaki topraklarda olup bitenleri mümkün olan en kısa
sürede öğrenebilmek ve iktidarlarını bu sayede pekiştirebilmek için bütün Roma imparatorları
daha iyi ve daha kısa yolların inşasına, yol bakımına ve denetimine büyük önem vermişlerdir.
Cursus publicus, Roma devletinin özel kişilere yüklediği
yükümlülüklere dayalı bir resmi ulaşım sistemiydi. Hükümet temsilcilerinin
seyahatleri sırasında kullandıkları donanım, hayvanlar ve vagonlar sistem
tarafından sağlanıyordu. Erken imparatorlukta, bu hizmet için tazminat ödenmesi
gerekiyordu, ancak geç antik çağda askıya alınmıştı. [2]
Cursus Publicus yüksek maliyetinden dolayı her zaman
tartışmalı bir hizmet oldu. Buna karşılık her dönem Cursus Publicus, diğer
ulaşımlardan 10 kat daha hızlıydı. Her etapta bulunan 40 at sayesinde ve
düzenli haberci hareketliliğiyle imparatorluk içinde haber akışı sağlıyordu.
Antik Dünyada İletişim
Büyük bir imparatorluk, geniş bir toprak parçasıdır. Birçok
ulusu, etnik kökeni, dili, coğrafi alanı ve hatta kıtaları bünyesinde
barındırır. İyi bir iletişim ve ulaşım sistemi olmadan, bu yönler asla
birbirine bağlanamaz ve tek bir işleyen âlem oluşturamaz. Bu nedenle, antik
tarihe geri dönersek, tüm büyük âlemlerin bir tür toplu taşıma ve iletişim
sistemine sahip olduğunu görebiliriz. MÖ 2000 kadar erken bir tarihte antik
Mısır'da ve hatta yaklaşık bin yıl sonra Çou Hanedanlığı Çin'inde posta
sistemlerinin var olduğunu anlatan tarihi referanslar mevcuttur. Posta sistemi,
dünyanın en büyük imparatorluklarından birine sahip olan Moğollar tarafından
benimsendiği antik Çin'de rafine edildi.
Pers Atlı Habercileri
MÖ 6. yüzyılda, antik Persler imparatorluklarına, ülke
genelinde atlı haberciler ve postaneler sistemiyle hizmet veriyorlardı. Bir
haberci hızla at sürebilir, bu posta istasyonlarından birine ulaşabilir, yorgun
atını dinlenmiş bir atla değiştirebilir ve yolculuğuna hızla devam edebilirdi.
Bu adımları tekrarlayan haberci, imparatorluğun uzak bir noktasına nispeten
kısa bir sürede ulaşabilirdi. Sistem iyi çalıştı ve tarihçiler Herodot ve
Xenophon'un anlattığı gibi antik Yunanlıların dikkatini çekti. Ve kısa sürede
sistem doğal olarak Roma'ya ulaştı ve burada hızla benimsendi ve Roma
standartlarına göre geliştirildi. Kısa sürede ünlü Cursus Publicus'a dönüşecekti.
Harita: Romalılar, devlet görevlerini eski Pers kraliyet atlı
habercilerinden uyarlayarak, onu ünlü Cursus Publicus'a dönüştürdüler.
Cursus Publicus “Kamusal Yol”, sadece birkaç nesil içinde,
İngilizce'de "Kamu Yolu" veya "İmparatorluk Postası" olarak
bilinen Cursus Publicus, Roma İmparatorluğu boyunca faaliyet gösteren Roma
hükümeti tarafından işletilen kurye ve ulaşım hizmetlerinin en önde gelen
sistemi haline geldi. Procopius,
erken biçimleri hakkında şunları yazar:
“Daha önceki İmparatorlar, düşmanın herhangi bir bölgede
hareketleri, isyan, bireysel şehirlerdeki öngörülemeyen kazalar ve imparatorluğun
her yerindeki valilerin veya diğer kişilerin eylemleri hakkında mümkün
olduğunca çabuk bilgi edinmek ve ayrıca yıllık haraçların tehlike veya gecikme
olmadan gönderilebilmesi için, aşağıdaki sisteme göre egemenlikleri boyunca
hızlı bir kamu kuryeleri hizmeti kurmuşlardı. Aktif bir adam için bir günlük
yolculuk olarak sekiz veya bazen daha az, ancak genel bir kural olarak beşten
az olmamak üzere 'aşama' belirlediler. Her aşamada kırk at ve orantılı sayıda
seyis vardı. İş için atanan kuryeler, mükemmel atların rölelerini kullanarak,
genellikle tek bir günde, aksi takdirde on günde kat edecekleri kadar büyük bir
mesafeyi kat ediyorlardı.”
İnsanların, mesajların ve malların geniş mesafeler boyunca
hareketini kolaylaştırmak, geniş Roma topraklarında etkili iletişim ve yönetimi
sağlamak için kurulmuştur. Cursus Publicus, geniş imparatorluk üzerinde
kontrolü sürdürmede ve ticaret, yönetim ve askeri operasyonları kolaylaştırmada
önemli bir rol oynamıştır.
Kurye Sistemi’nden Roma İmparatorluğu Ağına
Suetonius'un kaydettiği gibi, Augustus yalnızca
hayati resmi gönderilerin taşınmasını amaçlamıştı. İlk kurye sistemi bir kurye
hizmetinden başka bir şey değildi. Ancak, daha sonraki dönemde yürürlükte kalan
ikinci sistem, yalnızca resmi postayı teslim etmekten daha fazlasını
yapabiliyordu.[3]
Vehicula -yani yük hayvanları, tekneler veya özellikle vagonlar-
yalnızca kuryeleri ve mesajlarını değil, aynı zamanda diğer kişileri ve sınırlı
miktarda bagaj veya diğer yükleri de taşıyabiliyordu. Kurye sisteminden ulaşım
sistemine geçiş Augustus döneminde zaten tamamlanmıştı ve bu nedenle geç antik
çağda da devam etti. Bu reform, Tiberius'un saltanatının başlangıcından kalma
Galatia'dan gelen bir eyalet fermanında yansıtılmıştır.
Eyalet valisi Sextus Strabo Libuscidianus, fermanında Augustus ve Tiberius'tan alınan
talimatlara atıfta bulunur. İlk olarak 1976'da yayınlanan bu metin hem Yunanca
hem de Latince olarak kaydedilmiştir ve cursus
publicus'un tam olarak nasıl çalıştığını ayrıntılı olarak açıklamaktadır.
Kaynaklar:
Kolb, Anne. 2001, Transport and Communication
in The Roman State “The cursus publicus”, British Library Press
Ancient-origins.net (Antik Kökenler), Timolin, Kildare /
Ireland
Tacitus, Historiae; by
Ronald H. Martin (Author) 1981, Tacitus and the Writing of History
Herodotos, Historia, Tarih VII; 2019, İş Bankası Kültür Yay.
[1] Kolb,
2001; 95
[2] Kolb,
2001; 98
[3] Gaius
Suetonius Tranquillus (y. MS 69 – MS 122'den sonra), yaygın adıyla Suetonius, erken Roma İmparatorluk
döneminde yaşamış Romalı tarihçiydi. Suetonius'un günümüze ulaşan en önemli
eseri, Julius Caesar'dan Domitianus'a kadar 12 Roma hükümdarının
biyografilerinden oluşan De vita Caesarum (On İki Caesar) adlı eseridir.
