“Gerçek, bazen yalnızca düştür.”
Istvan Szabo (Macar yönetmen)
Sinema Günlükleri 5:
Tarih: 1948’den – 2000’lere, Ünye’de sinemanın bütün yılları.
Döküm I: Sinemanın Ünye kronolojisi:
Tan Sineması (1948 – 1950)
Yeni Sinema- Yalıkahve (1948 – 1950 )
Yeni Sinema – Tan’ın yerinde (1950 – 1974)
Park Sineması – Yazlık, Cumhuriyet Meydanı (1951 – 1954)
Paşabahçe Melek Sineması – Yazlık, Saray Hamamı yanında(1954 – 1972)
Konak Sineması, Kadılar Yokuşu’nda (1960 – 1992)
Rüya Sineması, Yazlık, Çifte Hamam yanında (1967 – 1969)
Belediye Sineması (1972 - ? )
1948 Öncesi, Ünye’de modern anlamda bir sinema yoktur, ancak Tan Sineması kurulmadan önce Yalı’daki binada sinema gösterildiğine dair elimizde bilgiler vardır. 1938’de Faruk Yıldız’ın belleğinde, Yalı’da bir Alman savaş filmi izlediği ifade edilmiştir. İrfan Işık Öğretmenimizin de ifade ettiği gibi, okula ait müsamere, konser ve oyun salonu olarak kullanılan bu bina, aynı zamanda sinema olarak kullanılmıştır. Gezici film oynatma makinelerinin o dönemde ve daha sonraki yıllarda kullanıldığı bilinmektedir. Gezici film makinelerinden biri halen İrfan Işık’tadır ve öğretmenimiz bir dönem sertifikalı makinist olarak okullarda eğitim sunumları yapmıştır.
Döküm II: Ünye’ye gelen sanatçılar:
Sinema salonları yokken, Ünye’de çadır tiyatrosu geleneği, direkler arası oyunları (vodvil) ve dansöz geleneğinden söz etmek mümkündür. Bu tür mekânlardan birinin Döner Çeşme Meydanında, daha sonra İhtiyaroğlu İşhanı’na dönüştürülen binada faaliyet yürüttüğü bilinmektedir.
İp cambazları, Cumhuriyet Meydanı ve Beylihoru gibi açık alanlarda hünerlerini sergilerken, araya “temsil” denen orta oyununa benzer gösterilerde bulunurlardı.
Açık hava yahut çadırda sürdürülen bu gösteriler, sinemalı dönemde sinema salonlarında yapılmaya başlandı. Şarkı, türkü, dans ve tiyatro amaçlı bu gösterilerin yanında, doğrudan sinema filmlerinin tanıtımını amaçlayan sinema oyuncularının da Ünye’ye geldiği bilinmektedir.
İşte bu sanatçılardan aklımıza gelenler:
Avni Dilligil (Tiyatro), Zati Sungur (Sihirbaz), Tanju Gürsu, Hüseyin Baradan, Necdet Tosun, Fikret Kızılok, Hümeyra, Cem Karaca, Barış Manço, Bilal İnci, Tamer Yiğit, Ekrem Bora, Atıf Kaptan, Cahit Irgat, Yılmaz Köksal, Berkant, Selçuk Ural, Serpil Örümcer, Beyaz Kelebekler, Melike Demirağ, Edip Akbayram, Gönül Yazar, Muhterem Nur, Necat Uygur, Gazanfer Özcan, Ulvi Uraz, Ferhan Şensoy, Genco Erkal, Altan Erkekli (İnadına Yaşamak, tek kişilik oyun, Belediye Kültür Sarayı).
Sinema Günlükleri 6:
Tarih: 1960, Ünye’de bir sinema efsanesi, Konak Sineması.
Kadılar Yokuşu’nun eteğinde % 50 hissesi Fırıncı Mahmut Arın’a ait arsada, Mimar Feyyaz Efendi’nin inşa ettirdiği sinemanın 1000 kişilik kapasitesi vardır. Koltuk dizilişi, eğim ve akustiği her yerden izleyicilerin perdeyi görmesine ve sahnedeki sesleri duymasına elverişlidir. Enis Özgün, Ahmet Akbulut, Zekayi Sinanoğlu ve Mahmut Arın’ın katılımlarıyla 1960 yılında hizmete giren sinemanın ilk filmi halka bedava oynatılan “Denizler Altında 20.000 Fersah” tır. (Richard Fleischer’in yönettiği, Kirk Douglas ve James Mason’un oynadığı, Jules Verne uyarlaması, 1954 yapımı “20.000 Leagues Under the Sea” filmi.)
Konak Sineması’nda beğenilen bazı filmler:
Ömer Ağabey gibi, ismi sinema ile özdeşleşmiş başka isimler de vardı:
Öztürk Serengil şapkası ve bıyıklarıyla, gişede bilet satan Yılmaz Okumuş.
Dik duruşu ve delikanlı yanıyla “Miki” lakaplı Necdet Demir.
Makinist Hüsnü Yayan, Mehmet İbiş, akla gelen diğer isimlerdir.
(32 Milimetrelik filmler 5-6 makara halinde Samsun’dan getirtilir.)
1980’li yıllarda sinema işletmeciliğini sürdüren isimlerden biri de Mehmet Çiloğlu’dur.
Rabbum Yaşar (Aydınlık), Arap Yaşar (Darahta), adı sinema ile anılan diğer isimlerdendir.
Yeni Sinema ve Melek’in makinisti, kalın camlı gözlükleriyle hatırladığımız Mehmet Karakaya’dır.
Kışın soğuk günlerinde Yeni Sinema ve Konak’ı ısıtan iri sobaları imal eden Erol Varilci’dir. Bir dönem 1948–50 arasında Park sinemasının Duhuliye kapısında giriş görevlisidir.
Sinema Günlükleri 7:
Tarih: 1964, Ünye’de Konak Sineması’ndan bir anekdot.
Sinemacı Ömer’in anlattığıdır.
Yerli yabancı, dönemin iyi isim yapmış oyuncularının filmi gösterilirken izdiham yaşanır, zaman zaman “kapalı gişe” film oynatılır. 1.300 kişiye kadar doldurulan Konak Sineması’nda aralara sandalye atılır, minder yahut mukavva kâğıdı üzerinde ara basamaklara oturulur.
Metin Dönmez adında bir Ünye esnafı, izdihamlı bir gece matinesine bilet almak ister. Ömer Ağabey, tanıdığı bu esnafa daha zevkli bir izleme şansına sahip olsun diye, bir başka gün izlemesini önerir. İyi niyetle yapılan bu öneri sonrası, Ömer Ağabeyin yolu bu esnafımızın dükkânına düşer. Aradığı vida (yahut somun) sadece burada vardır, ama alamaz. Kendisine sinemada yer temin etmediği hatırlatılır. Sonuçta akşam matinesine yeri ayarlanır, sinemacıya istediği verilir.
Sinemada yer kapmak önemlidir, prestij meselesidir. Abone sistemi, aylık ya da yılık loca kiralama yöntemleri yürürlüktedir. (Avukat Ertuğrul Canarslan’ın abonesi olduğu loca, hala belleğimizdedir.)
Sinema Günlükleri 8:
Tarih: 1967’den 1972’ye, Rüya’lı yıllar ve Belediye Sineması.
1967’de Çifte Hamam yanına yazlık Rüya Sineması açılır. Rahmetli İsmet Koçkan’ın işletmeye açtığı Rüya Sineması’nın açılış filmi Göklerdeki Sevgili’dir. 1966 yapımı, Remzi Jöntürk yönetimindeki filmin oyuncuları Cüneyt Arkın ve Selda Alkor’dur.
O dönemde dikkati çeken bir başka film; Şafak Bekçileri’dir. 1963 Yapımı, Halit Refiğ’in yönettiği filmde, Göksel Arsoy ve Leyla Saray oynar.
1967’ de açılan Rüya Sineması 1969’da kapanır.
1972’de Belediye Sineması açılır, ancak Paşabahçe Melek sineması kapanır.
1981’e kadar Ünye Belediyesi’nin işlettiği sinemanın müdürlüğünü rahmetli Ayhan Güney (Kuzu Ayhan) yapar. Oynatılan ilk film, Gene Hackman’ın Poseydon Macerası’dır.
Belediye tarafından kiraya verilen sinemayı 80’li yıllardan itibaren İsmail Güven çalıştırmaktadır. Halen sinema, düğün ve tiyatro salonu olarak kullanılan mekânda, Ramazanda tombala gibi etkinliklere yer verilmektedir. Binanın diğer bölümlerinde Şehir Kulübü, barlar ve çeşitli iş yerleri mevcuttur.
Istvan Szabo (Macar yönetmen)
Sinema Günlükleri 5:
Tarih: 1948’den – 2000’lere, Ünye’de sinemanın bütün yılları.
Döküm I: Sinemanın Ünye kronolojisi:Tan Sineması (1948 – 1950)
Yeni Sinema- Yalıkahve (1948 – 1950 )
Yeni Sinema – Tan’ın yerinde (1950 – 1974)
Park Sineması – Yazlık, Cumhuriyet Meydanı (1951 – 1954)
Paşabahçe Melek Sineması – Yazlık, Saray Hamamı yanında(1954 – 1972)
Konak Sineması, Kadılar Yokuşu’nda (1960 – 1992)
Rüya Sineması, Yazlık, Çifte Hamam yanında (1967 – 1969)
Belediye Sineması (1972 - ? )
1948 Öncesi, Ünye’de modern anlamda bir sinema yoktur, ancak Tan Sineması kurulmadan önce Yalı’daki binada sinema gösterildiğine dair elimizde bilgiler vardır. 1938’de Faruk Yıldız’ın belleğinde, Yalı’da bir Alman savaş filmi izlediği ifade edilmiştir. İrfan Işık Öğretmenimizin de ifade ettiği gibi, okula ait müsamere, konser ve oyun salonu olarak kullanılan bu bina, aynı zamanda sinema olarak kullanılmıştır. Gezici film oynatma makinelerinin o dönemde ve daha sonraki yıllarda kullanıldığı bilinmektedir. Gezici film makinelerinden biri halen İrfan Işık’tadır ve öğretmenimiz bir dönem sertifikalı makinist olarak okullarda eğitim sunumları yapmıştır.
Döküm II: Ünye’ye gelen sanatçılar:
Sinema salonları yokken, Ünye’de çadır tiyatrosu geleneği, direkler arası oyunları (vodvil) ve dansöz geleneğinden söz etmek mümkündür. Bu tür mekânlardan birinin Döner Çeşme Meydanında, daha sonra İhtiyaroğlu İşhanı’na dönüştürülen binada faaliyet yürüttüğü bilinmektedir.
İp cambazları, Cumhuriyet Meydanı ve Beylihoru gibi açık alanlarda hünerlerini sergilerken, araya “temsil” denen orta oyununa benzer gösterilerde bulunurlardı.
Açık hava yahut çadırda sürdürülen bu gösteriler, sinemalı dönemde sinema salonlarında yapılmaya başlandı. Şarkı, türkü, dans ve tiyatro amaçlı bu gösterilerin yanında, doğrudan sinema filmlerinin tanıtımını amaçlayan sinema oyuncularının da Ünye’ye geldiği bilinmektedir.
İşte bu sanatçılardan aklımıza gelenler:
Avni Dilligil (Tiyatro), Zati Sungur (Sihirbaz), Tanju Gürsu, Hüseyin Baradan, Necdet Tosun, Fikret Kızılok, Hümeyra, Cem Karaca, Barış Manço, Bilal İnci, Tamer Yiğit, Ekrem Bora, Atıf Kaptan, Cahit Irgat, Yılmaz Köksal, Berkant, Selçuk Ural, Serpil Örümcer, Beyaz Kelebekler, Melike Demirağ, Edip Akbayram, Gönül Yazar, Muhterem Nur, Necat Uygur, Gazanfer Özcan, Ulvi Uraz, Ferhan Şensoy, Genco Erkal, Altan Erkekli (İnadına Yaşamak, tek kişilik oyun, Belediye Kültür Sarayı).
Sinema Günlükleri 6:
Tarih: 1960, Ünye’de bir sinema efsanesi, Konak Sineması.
Kadılar Yokuşu’nun eteğinde % 50 hissesi Fırıncı Mahmut Arın’a ait arsada, Mimar Feyyaz Efendi’nin inşa ettirdiği sinemanın 1000 kişilik kapasitesi vardır. Koltuk dizilişi, eğim ve akustiği her yerden izleyicilerin perdeyi görmesine ve sahnedeki sesleri duymasına elverişlidir. Enis Özgün, Ahmet Akbulut, Zekayi Sinanoğlu ve Mahmut Arın’ın katılımlarıyla 1960 yılında hizmete giren sinemanın ilk filmi halka bedava oynatılan “Denizler Altında 20.000 Fersah” tır. (Richard Fleischer’in yönettiği, Kirk Douglas ve James Mason’un oynadığı, Jules Verne uyarlaması, 1954 yapımı “20.000 Leagues Under the Sea” filmi.)Konak Sineması’nda beğenilen bazı filmler:Ömer Ağabey gibi, ismi sinema ile özdeşleşmiş başka isimler de vardı:
Öztürk Serengil şapkası ve bıyıklarıyla, gişede bilet satan Yılmaz Okumuş.
Dik duruşu ve delikanlı yanıyla “Miki” lakaplı Necdet Demir.
Makinist Hüsnü Yayan, Mehmet İbiş, akla gelen diğer isimlerdir.
(32 Milimetrelik filmler 5-6 makara halinde Samsun’dan getirtilir.)
1980’li yıllarda sinema işletmeciliğini sürdüren isimlerden biri de Mehmet Çiloğlu’dur.
Rabbum Yaşar (Aydınlık), Arap Yaşar (Darahta), adı sinema ile anılan diğer isimlerdendir.
Yeni Sinema ve Melek’in makinisti, kalın camlı gözlükleriyle hatırladığımız Mehmet Karakaya’dır.
Kışın soğuk günlerinde Yeni Sinema ve Konak’ı ısıtan iri sobaları imal eden Erol Varilci’dir. Bir dönem 1948–50 arasında Park sinemasının Duhuliye kapısında giriş görevlisidir.
Sinema Günlükleri 7:
Tarih: 1964, Ünye’de Konak Sineması’ndan bir anekdot.
Sinemacı Ömer’in anlattığıdır.
Yerli yabancı, dönemin iyi isim yapmış oyuncularının filmi gösterilirken izdiham yaşanır, zaman zaman “kapalı gişe” film oynatılır. 1.300 kişiye kadar doldurulan Konak Sineması’nda aralara sandalye atılır, minder yahut mukavva kâğıdı üzerinde ara basamaklara oturulur.
Metin Dönmez adında bir Ünye esnafı, izdihamlı bir gece matinesine bilet almak ister. Ömer Ağabey, tanıdığı bu esnafa daha zevkli bir izleme şansına sahip olsun diye, bir başka gün izlemesini önerir. İyi niyetle yapılan bu öneri sonrası, Ömer Ağabeyin yolu bu esnafımızın dükkânına düşer. Aradığı vida (yahut somun) sadece burada vardır, ama alamaz. Kendisine sinemada yer temin etmediği hatırlatılır. Sonuçta akşam matinesine yeri ayarlanır, sinemacıya istediği verilir.
Sinemada yer kapmak önemlidir, prestij meselesidir. Abone sistemi, aylık ya da yılık loca kiralama yöntemleri yürürlüktedir. (Avukat Ertuğrul Canarslan’ın abonesi olduğu loca, hala belleğimizdedir.)
Sinema Günlükleri 8:
Tarih: 1967’den 1972’ye, Rüya’lı yıllar ve Belediye Sineması.
1967’de Çifte Hamam yanına yazlık Rüya Sineması açılır. Rahmetli İsmet Koçkan’ın işletmeye açtığı Rüya Sineması’nın açılış filmi Göklerdeki Sevgili’dir. 1966 yapımı, Remzi Jöntürk yönetimindeki filmin oyuncuları Cüneyt Arkın ve Selda Alkor’dur.
O dönemde dikkati çeken bir başka film; Şafak Bekçileri’dir. 1963 Yapımı, Halit Refiğ’in yönettiği filmde, Göksel Arsoy ve Leyla Saray oynar.
1967’ de açılan Rüya Sineması 1969’da kapanır.
1972’de Belediye Sineması açılır, ancak Paşabahçe Melek sineması kapanır.
1981’e kadar Ünye Belediyesi’nin işlettiği sinemanın müdürlüğünü rahmetli Ayhan Güney (Kuzu Ayhan) yapar. Oynatılan ilk film, Gene Hackman’ın Poseydon Macerası’dır.
Belediye tarafından kiraya verilen sinemayı 80’li yıllardan itibaren İsmail Güven çalıştırmaktadır. Halen sinema, düğün ve tiyatro salonu olarak kullanılan mekânda, Ramazanda tombala gibi etkinliklere yer verilmektedir. Binanın diğer bölümlerinde Şehir Kulübü, barlar ve çeşitli iş yerleri mevcuttur.Sinema Günlükleri 9:
Tarih: 1970’li yıllar, sinemanın çöküşü.
60’lı yıllar, özgürlük ve gelişme yıllarıydı. Ancak fazla uzun sürmedi. Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde ve Ünye’de 70’li yıllar, ekonomide, kültürde ve sanatta dağılma sürecinin başladığı yıllar oldu. Türk Lirası’nın devalüasyonla yeniden tanıştığı ve kalıcı bir biçimde ülke ekonomisine çöreklendiği bu yıllarda ucuz karate filmleri tüm ülkeyi ve Ünye sinemalarını esir almıştı. Seks filmi furyasını arabesk film piyasası izledi. Kaliteli film izleyicisi gitmiş, sinema salonları bu tür filmlerle seyirci toplama çabasına girmişti. Henüz televizyon yaygınlaşmamıştı, ortada bilgisayar yoktu ama, bu dönem Ünye sinemaları için sonun başlangıcı oldu.
Sinema Günlükleri 10:
Tarih: 1980’li yıllar, elveda sinema!
Her karanlık dönem bir “muamma”dır. 80’li yıllarda Ünye’de sinemanın yok oluşunu açıklamak, diğer kültürel değerlerin erozyonu gibi kolay değildir. Görsel araçların, televizyon, video-kaset ve video-cd, dvd’lerle yoğunlaşması, sinemaya büyük darbe vurmuştur. Buna rağmen, geçtiğimiz yıllarda bazı olumlu gelişmeler yaşadık. 90’lı yılların ikinci yarısında, büyük kentlerde sinemaların yeniden doğuşuna tanık olduk. Seyirci kapasiteleri sınırlanmış, çoğunlukla “cep sineması” biçiminde ortaya çıkan, daha teknik donanıma sahip sinemacıklar türemiştir. Büyük alışveriş merkezlerinde, çok katlı plazaların üst katlarında fast food reyonlarıyla yan yana dizilen sinemaların koltuklarında, arkamıza yaslanarak sinemanın eski büyüsünü aramaktayız.
Guiseppe Tornatore’nin Cennet Sineması belki çok uzağımızda değildir. Ne yazık ki Ünye sinemaya “elveda” demiştir. Yahut şimdilik sinema Ünye ile ayrı düşmüştür. Komşumuz Fatsa daha girişimci olmasına rağmen, maalesef sinema ile arasındaki mesafeyi yeniden kuramamıştır.
Ünye Tarih Araştırma Grubu
Ahmet Derya VARİLCİ
Ahmet KABAYEL
Tarih: 1970’li yıllar, sinemanın çöküşü.
60’lı yıllar, özgürlük ve gelişme yıllarıydı. Ancak fazla uzun sürmedi. Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde ve Ünye’de 70’li yıllar, ekonomide, kültürde ve sanatta dağılma sürecinin başladığı yıllar oldu. Türk Lirası’nın devalüasyonla yeniden tanıştığı ve kalıcı bir biçimde ülke ekonomisine çöreklendiği bu yıllarda ucuz karate filmleri tüm ülkeyi ve Ünye sinemalarını esir almıştı. Seks filmi furyasını arabesk film piyasası izledi. Kaliteli film izleyicisi gitmiş, sinema salonları bu tür filmlerle seyirci toplama çabasına girmişti. Henüz televizyon yaygınlaşmamıştı, ortada bilgisayar yoktu ama, bu dönem Ünye sinemaları için sonun başlangıcı oldu.
Sinema Günlükleri 10:
Tarih: 1980’li yıllar, elveda sinema!
Her karanlık dönem bir “muamma”dır. 80’li yıllarda Ünye’de sinemanın yok oluşunu açıklamak, diğer kültürel değerlerin erozyonu gibi kolay değildir. Görsel araçların, televizyon, video-kaset ve video-cd, dvd’lerle yoğunlaşması, sinemaya büyük darbe vurmuştur. Buna rağmen, geçtiğimiz yıllarda bazı olumlu gelişmeler yaşadık. 90’lı yılların ikinci yarısında, büyük kentlerde sinemaların yeniden doğuşuna tanık olduk. Seyirci kapasiteleri sınırlanmış, çoğunlukla “cep sineması” biçiminde ortaya çıkan, daha teknik donanıma sahip sinemacıklar türemiştir. Büyük alışveriş merkezlerinde, çok katlı plazaların üst katlarında fast food reyonlarıyla yan yana dizilen sinemaların koltuklarında, arkamıza yaslanarak sinemanın eski büyüsünü aramaktayız.
Guiseppe Tornatore’nin Cennet Sineması belki çok uzağımızda değildir. Ne yazık ki Ünye sinemaya “elveda” demiştir. Yahut şimdilik sinema Ünye ile ayrı düşmüştür. Komşumuz Fatsa daha girişimci olmasına rağmen, maalesef sinema ile arasındaki mesafeyi yeniden kuramamıştır.
Ünye Tarih Araştırma Grubu
Ahmet Derya VARİLCİ
Ahmet KABAYEL
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder