9 Temmuz 2025 Çarşamba

Karadeniz Arkeolojisi - Orta Karadeniz’de Roma İzleri

 

Karadeniz Arkeolojisi - Orta Karadeniz’de Roma İzleri

 

Karadeniz’de en önemli Roma yerleşimi, askeri bir garnizon olan Polemonium’dur. (Fatsa’ya bağlı Bolaman mevkii).  Karadeniz’de Roma Egemenliğini işlediğimiz bölümde Polemonium’u, “VI. Mithradates’in yenilmesiyle Roma egemenliğine giren Karadeniz bölgesinin en güçlü askeri tahkimat noktalarından biri” demiştik.[1]

Polemon II, Kırım’ın Kerç Boğazı’nda bir Greko-İskit krallığı olan Boğaziçi'nin bir prensiydi. Pontus, Kapadokya, Kolhis ve Kilikya'nın Romalı kral vekili olarak hizmet etti. Roma İmparatoru Neron, MS. 62'de Polemon II'yi Pontus tahtından feragat etmeye ikna etti ve Kolhis de dâhil olmak üzere Pontus bir Roma eyaleti oldu.[2]

Buna rağmen bölgede Batı Anadolu’dakilere benzeyen ören yerleri ve Roma eserleri bulunmamaktadır. (Bartın/Amasra ve Zonguldak/Ereğli-Heraklea Pontika, bu konuda neredeyse bir istisna sayılır.)

Amisos'ta ele geçirilen Roma Dönemi Sikkeleri
Samsun Arkeoloji Müzesi




Amisos (Samsun) Roma Dönemi Unguentariumları
Samsun Arkeoloji Müzesi


 

v  Samsun Müzesi: Roma Dönemi’ne ait Amisos Akropolü’nden çıkmış taban mozaiği; merkez panosunda Akhilleus ve Thetis konu edilmekte olup köşe panolarında dört mevsimin kişileştirildiği figürler bulunur. Köşe panolarının aralarında da birbirinden farklı işlenmiş Hippocampos, deniz yaratıkları (panter ve ejder başlı) ve Triton’un taşıdığı Nereid’ler konu edilmişken sondaki panoda da bir kurban sahnesi bulunmaktadır. Ayrıca Roma Dönemi’ne tarihlenen bronzdan yapılmış genç atlet heykeli müzenin yine önemli eserlerden birini teşkil eder. Aynı dönemin çeşitli figürin parçaları, cam ve mutfak eşyaları ile camdan yapılmış buluntuları yerini, Doğu Roma Dönemi’ne ait eserlerin sergilendiği vitrinlere devreder.

v  Samsun Müzesi’nde bulunan Hellenistik ve Roma Dönemi Unguentariumları

v  Ordu Çaybaşı ilçesinde Koğuş Tepesi’nde 7 adet Roma dönemi sikkeleri bulundu. Sikkeler Müze Müdürlüğü'ne teslim edildi. Sikkelerin Roma dönemine ait ve 2000 yıllık olduğu belirtildi. 09.03.2021; Sputnik Haber

v  Fatsa-Bolaman’da bulunan Roma mil Taşı

v  Fatsa Aziz Konstantin ve Helena Manastırı.[3]  

 

Karadeniz Sahil Rotaları (Periploi)

 

Periplus (Periploi), bir deniz yolculuğudur. Kıyı yolculukları kayıtları (periploi) hakkında bilgi verir. Arrian’ın Periplus of the Euxine (Periplus of the Black Sea) ise Hadrian’a gönderilmiş bir mektup formundadır.

Akdeniz’in 250-300 civarına ait ve Yunanca Periplus’u olan Stadiasmus Maris Magni’nin önemli parçaları korunmuştur.

Periplus Maris Erythraei (Periplus of the Erythraean Sea) ise 1.yy’a ait isimsiz bir tüccara aittir. Kızıl Deniz’den başlayan iki rotayı betimler:

1.Rota: Uzak doğuya (Hindistan’a) doğru bir yön belirler.

2.Rota: Doğu’da Afrika’da Güney’de ise Dar es Salaam’a giden rotadır ve daha az detay içerir. Bu eser ticaret üzerine odaklıdır ve gemi kaptanları ve tüccarlara bir rehber olarak planlanmıştır.

Marcian’ın Sahil Rotası (Periplus of the Outer Sea):

Heraklea Pontikalı Marcian tarafından Yunanca olarak MS. 400’de yazılmıştır.

Akdeniz’in ötesindeki sahilleri tanımlar: Batı’da Britanya (1.kitap) ve Doğu’da Sri Lanka’ya (2.kitap) kadar olan rotalar işaretlidir.[4]

Orijinal Bizans haritaları korunmamıştır fakat Bizans periploi (sahil rotaları) vardır.

Avienus ve Priscian tarafından Latince’ye çevrilmiş olan Dünya Kıtaları ve Denizlerini tanımlayan Dionysius Periegetes tarafından bir rehber olarak yazılan eser gibi ‘dünya rehberi’ olarak hazırlanmış çok sayıda Yunan periegeses’i (t.periegesis) de vardır.

4.yy’da şair Avenius, Marseille’den Cadiz’e sahil şeridini tanımlayan Maritime Shore’u yazdı.

Arrianus’un Karadeniz Seyahati 
(Arriani Periplus Ponti Euxini)
Odin Yay. İstanbul, 2005

Laodiceia- Helenistik Dönem, Roma Dönemi, 
Erken Bizans Dönemi Yol güzergahı

Roma Yol Haritası-Omnes Viae


Orta Karadeniz’de Roma Yolları

 

Arrianus’un Sahil Rotaları dışında, iç kesimde bulunan kalelerle bağlantıyı sağlayan ve Roma yollarından daha önce kullanılan yolar mevcuttur. Roma yollarıyla çakışmasa da onlardan çok daha eskidir ve tarihin her döneminde kullanılagelmiştir.[5]

Kainon Chorion (Kevgir) çok sayıda yolu doğudan batıya birleştirdiği için önemli bir yoldur. Kevgir kalesi kuzeyde Ünye ve güneyde Simeri, Basmalıgeçit ve Cabeira ile birleşir. Güneye doğru uzanan yollar nispeten kısadır ve herhangi bir Roma yoluna temas etmeden Kelkit Vadisi'ndeki hedeflerine ulaşırlar. Kuzey yolu Karadeniz bölgesinde bulunan Ünye Kalesi’ne gider. Bu yol modern yola paraleldir ve güzergâhında hiçbir Roma yolu yoktur. Kuzeyde bulunan bir diğer yol ise Chabakta'dan (Ünye Kalesi) Cıngırtkayası'na, Karadeniz kıyısı boyunca doğudan batıya doğru gider.”[6]

Kevgir Kalesi ile Ünye Kalesi arasındaki bağlantı muhtemelen Hellenistik Dönem boyunca önemli bir ulaşım yolu olarak kullanılmıştır. Roma Döneminde ise, özellikle Augustus zamanında başlayan Roma Barışı vesilesiyle Çin’den başlayan İpek Yolu Batı’ya açılma imkanı bulmuştur. İpek Yolu’nun Karadeniz bağlantısı olmasa bile, doğal olarak Helenistik Dönem’de kullanıma açılan Kevgir-Ünye arası kaleler arası bağlantı yolu bu dönemde önemli bir kervan yolu olmuştur.[7]

 

 

Kaynaklar:

 Tacitus, 2003, The Annals of Imperial Rome, Penguin Classics Press

Temur, Akın – Kaya, Burcu, “Samsun Müzesi’nde Bulunan Hellenistik ve Roma Dönemi Unguentariumları”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8/16, ss.433-465.

Kaplan, Davut. 2022, Roma’da Yollar, Rotalar, 19 Mayıs Üniv. Arkeoloji Bölümü.

Sökmen, Emine. 2016, Mitridat Krallık Coğrafyasındaki Kalelerin Tanımlanması, ODTÜ Doktora Tezi, Yerleşim Arkeolojisi Bölümü, Ankara

 

09.07.2025, Ünye Kent

 

Dipnot:

[1] 16.04.2025 Ünye Kent; Karadeniz Arkeolojisi - Roma Dönemi

[2] Tacitus, 2003

[3] Bkz. 23.04.2025, Ünye Kent; Pax Romana.

[4] Kaplan, 2022

[5] Kevgir-Chabakta (Ünye Kalesi) arası bağlantı yolu için bkz. MS. 1. Yüzyıl Roma Yolları ve Kaleler arası Bağlantı Yolları Haritası. 

[6] Sökmen, 2016; s. 330

[7] Anadolu’yu Doğu’dan Batı’ya karadan kat eden İpek Yolu’nun Karadeniz bağlantısı, bazı haritalarında Niksar-Ünye Karayolu olarak gösterilmektedir. Bu durumu kanıtlayacak yeterli belgeye henüz ulaşılamamışsa da bu güzergâhın tarihi bir kervan yolu olduğu bilinmektedir.   

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder